Toen Thierry Baudet (FvD) 6 december in de Tweede Kamer op basis van trendgrafieken klimaatalarmisme van Parlementariërs wegzette als apocalyptische fantasieen’ beet Eppo Bruins (Christenunie) ‘m toe dat dit ‘utter bullshit’ zou zijn. Hanteerde Bruins toen wel de zuivere definitie van ‘bullshit’, of wilde hij Baudet voor leugenaar uitmaken?

Dat onderzoeken we vandaag aan de hand van de wetenschappelijke definitie (Harry Frankfrut, Princeton University Press 2005) van wat Bullshit is; dat ’t je niet uitmaakt of iets waar is. Een leugenaar weet wel wat waar is, maar leidt je daarvan weg.

Dit is het tweede deel van onze online cursus Bullshit-Detectie. 

Regel Nul, de WIL de waarheid te weten
Bij de online-cursus Bullshitdetectie van 3 januari, noemden we 20 spelregels waar REGEL NUL aan vooraf moet gaan; het VERLANGEN de waarheid te kennen. Het is een houding, zoals je ook mensen hebt die uit liefde muziek maken en lieden als de Luie Straatmuzikant van Hans Teeuwen; ‘Laalalah…geld?!

Dat je uitsluitend voor sociaal-economisch effectbejag iets aanneemt, opportunisme, het maakt niet uit als ’t je maar voordeel oplevert. Zoals een goed gevoel over jezelf, wat Christenunie-christenen verwarren met christelijk terwijl ze – zoals hier onweerlegbaar theologisch aangetoond– in feite een paganistische ideologie steunen.

De kracht-term ‘Bullshit’ kwam ook al op 1 van Politieke Cafe’s voorbij van hun ‘Wetenschappelijk Instituut’ op 14 juli 2015, waarin de spreker Rutger Bregman geen conclusie mag geven maar ‘statement‘.

Wij zijn minder geïnteresseerd in kracht-termen als ‘Bullshit-Jobs’ om Bullshit-proposals als ‘Basisinkomen’ (iedereen een uitkering) te bepleiten, danwel; wat IS Bullshit?

Bullshitters hebben geen achting voor waarheid, het is een houding zo beschrijft filosoof Harry G. Frankfurt in zijn essay ‘On Bullshit’ (2005, Princeton University Press).

Broeder Frankfurt
Er is veel te veel Bullshit, mensen die ’t niet uitmaakt wat ze doen of zeggen, als ’t ze maar voordeel geeft. Voorbeeld; Omdat mensen op hun eigen goedheid willen geilen, en vervolgens in die eigenwaan gelaten willen worden. Met de openingszin heeft Frankfurt meteen je sympathie, diepe zucht, Broeder! Een zielsverwant.

One of the most salient features of our culture is that there is so much bullshit. Everyone knows this. Each of us contributes his share. But we tend to take the situation for granted. Most people are rather confident of their ability to recognize bullshit and to avoid being taken in by it.

So the phenomenon has not aroused much deliberate concern, nor attracted so much sustained inquiry.

In consequence, we have no clear unerstanding of what bullshit is, why there is so much of it, or what functions it serves. And we lack a conscentiously developed appreciation of what it means to us. In other words, we have no theory.

🙂

I propose to begin the development of a theoretical understanding of bullshit, mainly by providing some tentative and exploratory philosophical analysis

Verschil met Humbug, Claptrap
Wie een essay met zo’n zin kan openen heeft zoveel levenswijsheid en humor.

‘So far as i am aware, very little work has been done on this subject’, zo leert een literatuuroverzicht Frankfurt. 🙂 Wel verscheen er in 1985 bij Cornell University Press het essay ‘The Prevalence of Humbug’ in een boek als bundeling van essays van filosoof Max Black. Humbug klinkt wat minder hard, maar de betekenis overlapt sterk met ‘bullshit’.

Max Black geeft synoniemen als balderdash, claptrap, imposture en quackery. ‘This list is not very helpfull’ vervolgt Frankfurt, omdat je wel andere namen geeft maar geen definitie. Die volgt echter later wel:

Humbug; deceptive misrepresentation, short of lying, especially by pretentious word or deed, of somebody’s own thoughts, feelings or attitudes’.

Maar die definitie voldoet niet, want ‘bedrieglijke mis-representatie’ is natuurlijk een tautologie. Ook gaat het vooral om het verdraaien van anderman’s woorden, en waarom zou je voor ‘liegen’ of ‘verdraaien’ nog een nieuw woord verzinnen?

De Humbugger hoeft van zichzelf niet te geloven dat die liegt, maar kan toch een valse getuigenis geven. En omgekeerd kan ’t ook; dat je gelooft te liegen, maar dat je het ongemerkt toch bij het rechte eind hebt. Daarnaast is de frase ‘short of lying’ een kunstmatige scheiding; waar ligt dan de grens tussen Humbug en ‘Liegen’? De vaagheid van die grens, is wat Frankfurt steekt bij Max Black.

Wat het pretentieuze deel betreft, dan komen we dichter bij waar Frankfurt naartoe wil om de essentie van Bullshit te definiëren;

Undoubtedly much humbug is pretentious. So far as concerns bullshit, moreover, pretentious bullshit is close to being a stock phrase. But I am inclined to think that when bllshit is pretentious, this happens because pretentiousness is the motive rather than a constituitive element of its essence

Bullshit gaat dieper tot Regel Nul
Zo graaft Frankfurt al dieper dan Max Black, niet in woordelijke kretologie maar de motieven om Bullshit te scheiden van Humbug.  De Bullshitter hoeft van zichzelf niet te denken dat ie liegt. Het gaat er om dat ’t hem ten diepste niet uitmaakt wat die zegt, een zorgeloze omgang met waarheid. Daartoe citeert hij een door de filosoof Ludwig Wittgenstein aangehaald gedichtje:

In the Elder Days of art

Builders wrought with greatest care

Each Minute and Unseen Part

For the Gods are everywhere

En zo zie je dus al de Regel NUL opduiken uit de eerdere online-cursus Bullshit-detectie. De ambachtslieden die een kathedraal maakten, die moffelden foutjes niet weg in de hoop dat iemand ’t niet zou zien. God keek over de schouders mee. Dus hielden ze een zekere zelfdiscipline vast. Zoals Frankfurt schrijft

Although noone would notice if those features were not quite right, the craftsmen would be bothered by their consciences. So nothing was swept under the rug. Or, one might perhaps also say; there was no bullshit.

Daarom is vrijwel alle moderne ‘kunst’ ook bullshit, Luie Straatmuzikant-achtig, pretentieus. God kijkt niet over de schouder van moderne kunstenaars mee, want die hebben ze vermoord.

Is the bullshitter by his very nature a mindless slob? Is his product necessarily messy or unrefined? The word shit does, to be sure, suggest this. Excrement is not designed or crafted at all; it is merely emitted, or dumped.

Met die laatste definitie kun je ook het meeste ‘wetenschappelijke’ werk van het Planbureau voor de Leefomgeving samenvatten, RIVM en een doorsnee-rapport van Wageningen Imares. Excrementen. Maar, zo komen we wel op een essentieel onderscheid tussen ‘schijt’ en Bullshit. Men heeft soms uiterste zorg besteed aan de vormgeving in woord, procedure en de schijn van wetenschap.

Hier dienen we dus ook een aanscherping te hanteren. Want je hebt dus ook Bullshit, die met veel zorg is geproduceerd, zo constateert Frankfurt. Als iemand die na het poepen trots op zijn drol is.

The notion of carefully wrought bullshit (een PBL-rapport, en vrijwel alles uit de fabrieken der ‘systeemanalyse’, bv het IIASA) involves, then, a certain inner strain. Thougthfull attention to detail requires discipline and objectivity. It entails accepting standards and limitations that forbid the indulgence of impulse or whim.

It is this selflessness that, in connection with bullshit, strikes as as inapposite. But in fact it is not out of the question at all. The realms of advertising and of PR, and the nowadays closely related realm of politics, are replete with instances of bullshit so unmitigated that they can serve among the most indisputable and classic paradigms of the concept.

Met uiterste zorg en precisie ergens mee weg proberen te komen
PR-pro’s proberen met psychologische analyse, opinie-polls werkelijk ieder woord precies ‘goed’ te krijgen. Toch klopt er iets niet:

However studiously and conscientiously the bullshitter proceeds, it remains true that he is trying to get away with something.

Een aan Ludwig Wittgenstein toegeschreven uitspraak door een vrouwelijke metgezel, Fania Pascal in haar memoires.  Van daaruit toont Frankfurt dan wat de essentie van Bullshit moet zijn. De vrouw vertelt Wittgenstein dat ze griepig is en zich ‘voelt als een hond die overreden is’.

Wittgenstein bijt haar toe;

‘je weet helemaal niet hoe een overreden hond zich voelt’!

De vrouw loog niett. Want als ze zich beroerd voelt, dan is er weinig fantasie nodig om je voor te stellen hoe een hond zich voelt die net is aangereden. Dat kan onmogelijk goed zijn. Maar- als Wittgenstein geen grapje maakte (dit soort humor, dat snappen vrouwen nooit), dan ergert hij zich vooral aan de achteloosheid waarmee die vrouw de opmerking maakt.

Her statement is grounded neither in a belief that it is true nor, as a lie must be, in a belief that it is not true. It is just this LACK OF CONNECTION WITH A CONCERN WITH TRUTH- this indifference to how things really are– that I regard as the essence of bullshit.

Een Bull Session
In het Engels heb je dan ook de term Bull Session, voor mannelijke kroeg-gesprekken. Wat kerels bij een pot bier tegen elkaar zeggen over seks, politiek, zichzelf enzovoort; dat hoeven ze niet werkelijk te menen. En de ongeschreven code is ook dat dit niet hoeft, je probeert wat op elkaar uit voor de lol, het effect.

Dus hoewel ze elkaar bullshit kunnen verkopen, is het andersoortige bullshit, want iedereen weet wel dat de uitspraken niet gemeend hoeven zijn. Zoals ik hier ook wel eens keihard dingen verkondig, waar je misschien helemaal niets van meent; slechts om wat uit te proberen. Het is wel bullshit en toch ook niet helemaal: je bent je bewust dat dit zo kan zijn en vertrouwt er – vaak ten onrechte- op dat lezers dat wel begrijpen.

Dat soort bullshit heeft raakvlak met ‘bluf’. Anders dan bij ‘liegen’ (feiten verdraaien met duidelijke focus) voer je een show op, je probeert met iets weg te komen.

Zo kom je dus tot het essentiele onderscheid tussen de leugenaar en de bullshitter. De Leugenaar WEET wat waar is, maar wil je daarvan wegleiden. Je kunt niet liegen, als je niet stiekem denkt de waarheid te weten. De Bullshitter maakt ’t in het geheel niet uit wat waar is… In haar positieve variant, ga je er vanuit dat je toehoorders ook snappen DAT je die intentie nu niet hebt.

De negatieve variant is dat je ook Bullshit verkoopt, wanneer van je verwacht wordt dat het er nu om spant.

Conclusie; Bruins verruilde ‘bullshit’ met ‘liegen’
….we vermoeden dat Eppo Bruins wilde zeggen dat Baudet een leugenaar is. Omdat dit ‘te hard’ klinkt. Mogelijk is Eppo zijn zelfbeeld dat van ‘Fatsoenlijke Gristenman’ uit De Linkse Kerk. Dus, ging de Christenunie-politicus over tot een Engelse krachtterm, Bullshit. Zoals je ook een kok in een vreetschuur hebt die zich dan ‘Food Professional’ noemt. Dat ’t wat beter klinkt. Of dat je ‘gemeenschapsprofiteur’ verandert in ‘Hoogleraar Transitiekunde’.

In zichzelf dus een daad van Bullshitting. Tel daar het voorvoegsel bij dat Bruins uitte, ‘Utter Bullshit’, en we zien ook het pretentieuze trekje; jezelf als internationaal S willen neerzetten.

Waarnaar Eppo Bruins verwees in relatie tot Baudet, dat lijkt meer op de ‘Humbug’ van Max Black; pretentieuze misrepresentatie, dicht bij liegen.

Bruins werd mogelijk ook gedreven door zijn vijandbeeld naar ‘rechts’, dus dat Bruins gelooft dat zo iemand slecht is en dus liegt. Dan doel je dus zeker NIET op bullshit. Wij concluderen dan ook dat Bruins zeer slordig omsprong met het wetenschappelijk beschreven begrip ‘Bullshit’.

En betwijfelen dus of dit met achting voor waarheid is geuit…