In dit zaterdagse archiefverhaal mijn publicatie voor NRC Handelsblad (Leven & Cetera) van 20 februari 2007: Kvarken, de archipel in de Fins-Zweedse Botnische Golf werd zomer 2007 uitgeroepen tot Finland’s eerste Unesco-reservaat. Dankzij glaciale uplift groeit het land in Scandinavie nog steeds uit zee omhoog, dus heb je daar relatieve zeespiegeldaling, en vanwege die sterke zeespiegeldaling, overal zichtbaar, werd Kvarken een geologisch reservaat…. 

Bos bestaat uit bomen. Zoveel is wel duidelijk tijdens de autorit van Helsinki naar Vasa aan de Finse westkust. Alleen een groot meer met bootjes doorbreekt af en toe de linie van krantenpapier in wording, en zo trekt honderden kilometers lang het typisch Scandinavische landschap voorbij.

Het einddoel nadert na een tiental flitsapparaten aan de weg, het stadje Nokia en de songfesti-metal van Lordi (‘Hardrock Hallelujah’) op de radio: Finland’s nieuwe Unesco-reservaat, de Kvarken-archipel aan de westkust bij Vasa. Kvarken is de eerste natuurlijk erfgoedsite van het land, misschien juist omdat het afwijkt van de Finse bos en merendictatuur, die je ook in Zweden vindt.

De archipel in de Botnische golf is uniek omdat het een geologisch live-laboratorium vormt. Je kunt namelijk precies de manier zien waarop het landschap na de ijstijd ontstond. Verlost van het gewicht van gletsjerijs rijst het land jaarlijks nog met een kleine centimeter uit zee.

Zo krijgt de archipel van 5600 eilandjes ieder jaar nieuw land er bij. Al bijna 300 meter steeg het land sinds de ijstijd en de Golf verandert zo langzaam in een serie zoete binnenwatertjes. Nadat mos en gras opkomt tussen de zwerfkeien, verschijnen de berken en kerstbomen ét voila, een nieuw stuk Finland is geboren. De zogenaamde land-uplift gaat zo snel dat archipelbewoners iedere twintig jaar hun aanlegsteigers richting zee moeten verschuiven.

Het Finse land is vlak. Hoog in de lucht is daarom de beste positie om de handtekening te zien die het terugtrekkende gletsjerijs achterliet in Kvarken. De eigenaar van het familiehotel BjörkoWardshus, Goran Antila op het eiland Björköby blijkt over een aantal ultralight-vliegtuigjes te beschikken die dit probleem kan oplossen.

Als zakenman maakte Antila fortuin met de verkoop van Tefal-coatings voor papiermachines. Nu heeft hij zich teruggetrokken op de archipel, net als veel rentenierende collega’s. Samen met andere bewoners van Björköby probeert hij nu activiteiten uit om het toerisme vlot te trekken. Via een vlucht in een watervliegtuigje over zijn natuurparadijs laat hij graag zien waarom Kvarken Unesco-waardig is.

We starten daarom vanaf het vliegveld van Vasa in een ultralight, om cirkels over de archipel te draaien met de kust van Zweden in zicht. De eilandjes doemen op aan de horizon, en het lijkt alsof een kliederende schilder bruine verfklodders op een blauw doek heeft gesmeten. Ten zuiden van het vliegveld is een glimp op te vangen van Söderfjarden, een kilometers grote meteorietkrater waar zich nu kraanvogels verzamelen.

“Hier heb ik een zomerhuis”, wijst Goran naar beneden op een eilandstrookje voorbij het plaatsje Replot. “Daar heb ik een huis met bootstijger en die rode vuurtoren daar, die is nog ontworpen door een werknemer van Gustave Eiffel, de architect van de Eiffeltoren: Henry Lepaute. En je ziet door het water heen al weer nieuwe eilandjes die ontstaan. Je kunt precies zien hoe de zee hier langzaam wordt opgedeeld in kleine meertjes” .

In de winter wordt je hier tienduizend jaar teruggeworpen met enorme ijsvlaktes waar vissende Finnen bij een wak het gezelschap van zeearenden delen.

Zelf mag ik even de controle overnemen, maar om Tweede Wereldoorlog-taferelen te voorkomen besluit Antila toch zelf het roer in handen te nemen. We draaien met extra gas op de plank over Finland’s langste brug, de Replotbrug die sinds 1997 de eilanden aansluit op het vaste land.

De kilometer lange constructie toont dat mensen de aanblik van een landschap soms ook kunnen verbeteren; de brug vormt een sterk architectonisch herkenningspunt tussen het eilandenbombardement dat de IJstijd losliet

Importeilanders als Antila lopen nu te koop met de Unescostatus, die Kvarken op de kaart moet zetten als Fins vakantiedoel. Toch ging hier aanvankelijk tien jaar lang protest van locals vooraf. De 1200 autochtonen zagen in Unesco vooral nog meer bemoeienis van buiten. Net als Friezen en Groningers die tegen de Unescostatus voor het Wad protesteren dachten zij dat het gebied dan op slot zou gaan met natuurbeschermingswetten.

In Finland, waar particulier grondbezit de norm is, botsen privé-belangen nogal eens met natuurdoelen die van bovenaf worden opgelegd.

“Finse politici zijn nooit zo happig op natuurbescherming”, zegt bioloog Michael Haldin, die de unieke biodiversiteit in de Botnische golf rond Kvarken monitort. “Dat maakt ze impopulair, door de beperking in landgebruik die natuurzorg oplevert. Natuur wordt hier dus alleen beschermd verklaard als het van de EU moet, dan hebben politici het excuus naar grondeigenaren dat ze niet anders kunnen.”

Het Finse milieuministerie overtuigde bewoners dat hun eigendom en hobby’s geen gevaar liepen. Kvarken zou alleen geologisch erfgoed worden en geen extra regels krijgen ten aanzien van vissen, huizenbouw en andere activiteit. Toen die boodschap overkwam veranderde de houding van de eilanders. Niet de voorstanders van Unesco-erfgoed werden doelwit van boze krantenberichtjes maar de tegenstanders.

“Na tien jaar marathonzittingen zagen bewoners wel in dat een erfgoedstatus kan helpen om toerisme te trekken”, zegt Haldin. “Dat is ook nodig om hier zowel jeugd te houden als inkomsten nu de visserij sterk terugloopt. Het verzet zwakte af, na 100 eerdere marathonzittingen. Het milieuministerie organiseerde dit voorjaar nog een laatste hoorzitting met de vraag of nog iemand tegen was. Toen kwam niemand meer opdagen”

 

• De reis (vliegticket Helsinki en hotels) werd betaald door een Fins PR-bureau. Als je voor ‘kwaliteitskranten’ schrijft, krijg je allerlei snoepreisjes aangeboden. Maak daar vooral gebruik van.