Op Oudjaarsavond reden we naar Echternach in Luxemburg, als traditie om de jaarwisseling betekenis te geven. Vanuit die door ‘de apostel der Friezen’ Willibrord (658-739) gestichte abdij werden vanaf 698 namelijk pogingen ondernomen om de Friezen te kerstenen. Later werden van daaruit ook de eerste Friese tufstenen kerken gesticht met bouwstenen uit de Eifel.

Dus past Echternach mooi in de Friese kloosterserie van Interessante Tijden. Willibrord stuitte met zijn landgenoot Winfrid (Bonifatius) na hem op heidenen die nog niet klaar waren voor ‘De Boodschap’.

De huidige Romaanse abdijkerk stamt uit 1031, maar werd door de nazi’s in 1944 bij aftocht opgeblazen. In 1794 vernielden anti-religieuze horden van de Franse Revolutie de kerk van binnen, om het abdijterrein als militair excercitieterrein te gebruiken. Willibrord’s gebeente werd in een andere kerk opgeborgen, maar in 1906 weer in de Abdijkerk teruggezet. 

Woestelingen bekeren in vacuüm Romeinen
Willibrord zou in Northumbria opgroeien als zoon van Wilgis, een vers gekerstende Saks (dus van huidig Duitse oorsprong). Wilgis vertrouwde de opvoeding van zijn zoon vanaf zijn zevende jaar toe aan het nieuw gestichte Benedictijner Klooster Ripon bij York. Dat werd in 660 gesticht door Sint Wilfrid (633-710), die in 668 de aartsbisschop van Canterbury werd.

Daar staat nu nog Ripon Cathedral, een machtig stukje christelijk erfgoed dat ook een bezoek waard is.

We leven 2 eeuwen na de val van het christelijke West-Romeinse rijk, dat een hoofdzetel had in het vlakbij Echternach gelegen Trier. In de tussentijd regeerde de anarchie van volksverhuizingen, de Angelen en Saksen vestigden zich vanuit Duitsland in het nog Keltische Engeland.

De Hunnen kwamen uit het Oosten vanaf de steppe (Hun-garije) in de 5de eeuw.

Die Hunnen plunderden Duitsland’s oudste stad nog, Worms, ze kwamen tot Verdun in huidig Frankrijk. En op die geschiedenis is vervolgens nog het Siegfrid-verhaal van Wagner en zijn ‘Ring des Nibelungen’ gebaseerd, waarin de Hunnen als soort kwaadaardige dwergen figureren, die door de wraakzuchtige Kriemhilde in hun burcht geroosterd worden.

Ook de vergelijking met de Duitsers in de Eerste Wereld Oorlog (1914-18) met ‘De Hunnen’ is op die geschiedenis gebaseerd. Die werden ook bij Verdun (1916) aan de Maas uiteindelijk door de Franken tegengehouden.

Dit tijdvak tussen de val van het West Romeinse rijk (454), en de vestiging van het Nieuwe Roomse Rijk was ook het tijdperk waarin de legendes rond Koning Arthur spelen rond zijn Isle of Avalon bij Glastonbury.

De Heidenen hebben eerder christelijk terrein weer heroverd in het vacuüm dat bij vertrek van de Romeinen ontstond. Ook in het huidige Nederland verdween met de Romeinen het christendom. Dus zijn de christenen ook teruggetrokken tot het Frankische gebied van Pippijn van Herstal (635-714) dat ook Echternach omvatte.

Die was voorouder van Karel de Grote, die de aftrap gaf tot het ‘duizendjarige rijk’, het Roomse Rijk waarvan Nederland zich na de Reformatie losmaakte.

In Spanje hebben de Moren het voorheen christelijke Iberische schiereiland onder de voet gelopen, ze dringen aan de poorten van het huidige Frankrijk. Pippijn’s zoon Karel Martel zou die Moren bij Tours tegenhouden. Anders was Europa nu misschien al 13 eeuwen Islamitisch geweest.

Dan was de Kathedraal van Echternach een moskee, de kerkjes op Friese terpen waren dan voorzien van Allah-roeptoeter…

En in dat schemergebied van elkaar bestrijdende stammen en wisselende loyaliteiten, daar moest Willibrordus dan vanuit Engeland in Katwijk landen in 690 met 12 metgezellen, ‘discipelen’, waaronder Winfrid: beter bekend als Bonifatius. Om zo de Friezen het geloof te brengen.

Dan moet je toch wel enige kloten hebben, of je nu al of niet wat soldaten meekrijgt van de Frankische heerser Pippijn om De Boodschap wat aan te dikken. Kom bij een Fries met iets nieuws in de verkoop dat ze niet gewend zijn: ‘Heech yne holle, tinkese dat se heul wat binneh’…

Opvallend is ook hoe mobiel die latere heiligen in die tijd waren. Zijn mentor Wilfrid pendelde al driftig op en neer van Northumbria naar de Paus in Rome om steun te krijgen voor zijn bisschoppelijke politiek.

Na zijn avonturen in Katwijk en langs de Friese kust (die van het noorden van de Rijn doorliep tot Denemarken), zou ook Willibrord in 695 door Paus Sergius in Rome tot Bisschop der Friezen benoemd worden. Met Utrecht als uitvalsbasis, nadat Pippijn die stad tussen 690-692 veroverde. Willibrord moet dus aanvankelijk toch succes gehad hebben als bekeerder, anders krijg je die positie niet.

Via Utrecht in bezit kon die Frankische hofmeier Pippijn dan de handelsroutes van de Rijn en het kustgebied controleren. In Utrecht staat nu nog steeds een standbeeld van Willibrord gezeten op een paard, zijn geestelijke gezant die van zijn machtsuitbreiding profiteerde.

Willibrord stichtte 3 jaar later de Abdij van Echternach, op door de familie van Pippijn geschonken grond. Die abdij staat er nog steeds, in 5 verschillende versies opnieuw gebouwd. Daar zou Willibrord als ‘Bisschop van de Friezen’ uiteindelijk begraven worden in 739.

Wat een teken aan de wand was: de Friezen waren nog duidelijk niet klaar voor het christendom.

Want 15 jaar later (754) zouden ze zijn maatje Winfrid uit Northumbria, Bonifatius bij Dokkum nog de kop in slaan. Ook Winfrid reisde meermaals naar Rome om bijvoorbeeld Paus Stephanus te bezoeken. Baantjes bemachtigen speelde bij die bezoeken een rol.

Onderling betwisten diverse bisschoppen en kerkprovincies elkaars zeggenschap, over kloostergoederen en kerken. Zo wilde Keulen over Utrechtse kerkzaken heersen, maar Bonifatius stak daar met pauselijke inmenging een stokje voor. (Bron: Bonifatius en de Utrechtse Kerk: CJC Broer & MWJ de Bruijn, 1997)

Na een nieuwe Rome-reis was Bonifatius in 738 benoemd tot Pauselijk Legaat van Germania. In 741 zou hij Willibrord als bisschop van Utrecht opvolgen. Kerkvergaderingen waaruit die benoemingen bekend werden, zijn het Concilium Germanicum (743). Daarnaast schreven ze vele brieven, die goed bewaard bleven.

Het missionaire werk dat Willibrord met dekking van Frankische militaire macht had verricht in het land van de Friezen, dat werd na Pippijn’s dood in 714 weer kort en klein geslagen door de Friese koning Redbad. Die nam toen ook Utrecht in. De woeste Fries maakte gebruik van drie jaar Frankische zwakte, die ontstond door interne strijd om troonsopvolging.

Toen vernielde Redbad ook de door Willibrord gestichte Sint Thomas-kerk in Utrecht. Die kerk was in de burcht Trajectum gebouwd van Koning Dagobert.

Pas onder militaire dekking van Pippijn’s opvolger Karel Martel (regerend tot 741), toen Koning Redbad dood was (719) waagde Willibrord weer pogingen tot herkerstening bij de Friezen. Flesje Beerenburg mee.

Willibrord  herbouwde die Thomaskerk (720) later tot Sint Salvator-Kerk, en hij stichtte een nieuwe Sint Maartenskerk. De Frankische Koningen die hem beschermden hadden Sint Martinus als schutspatroon. Dus je kunt zo’n wijding als werelds politiek gebaar zien.

Zo plezier je de wereldlijke macht van de Franken, terwijl je via de paus aanspraak maakt op kerkprovincies. Welnu, nadat Bonifatius dus Willibrord opvolgde, kwam ene Gregorius in Utrecht aan de kerkelijke macht. En pas zijn leerling, Liudger zou als etnisch (Gronings) Fries serieuze progressie boeken bij het kerstenen der Friezen.

Tsja, dat was namelijk geen ‘Frjemd Spul’ maar ‘Ien van Us’. En dan willen Friezen het eerder van je aannemen. Ben je ‘net fan hjirre‘ dan ontmoet je op zijn best wantrouwen.

Hoe het ook zij: Echternach bleek op de valreep van 2020 een uitgestorven gat, gericht op zomertoerisme. We hebben de tombe van Willibrord niet bezocht, maar stapten het nieuwe jaar binnen in Vianden waar je nog overal geopende hotels vindt om de nacht in een bed door te brengen.

Je kunt tussen beschonken horden in een bak lawaai Oud en Nieuw vieren. Maar je kunt ook het nieuwe jaar instappen, terwijl je doet wat je het liefste doet: de hort op met je camera, exploren en zien waar het schip strandt.

In de Sint Maurits Abdij van Clervaux hebben we de opvolgende dag maar voor alle dierbaren die dat nodig hebben kaarsjes opgestoken.

Daar in de Abdijkerk vonden we ook nog deze katholieke heilige met een botte bijl. Dat je het geloof met het zwaard komt brengen, daar werd ook Willibrord al van beschuldigd, Bonifatius scheen hier ook niet in tact uit te blinken als Heilige Eikenhakker.

Dus hakte deze heilige daarmee- net als Bonifatius en Willibrord heilige eiken om? Of is dit Sint Maurits (Sankt Moritz)

Wie weet welke heilige dit dan is? Bij een bomenknuffelaar maak je met zulke acties natuurlijk geen vrienden, de Heidense ondertoon van natuurverering blijft bij een etnisch Fries tot op zekere hoogte aanwezig. De grootste kans is dat dit Bonifatius voorstelt, de heilige eikenhakker… Dan vroeg hij er natuurlijk om doodgeslagen te worden.

De Abdijkerk van Clervaux is pas afgelopen eeuw gebouwd, maar in een stijl die bijna Middeleeuws oogt. Een beetje vergelijkbaar met hoe Titus Brandsma in Dokkum de Bonifatiuskapel bouwde in de jaren ’30 vorige eeuw. Maar de foto’s daarvan laten we in een volgende aflevering zien.

Abusievelijk meende ik in het ‘goede’ Clairveaux (ipv Clervaux Luxemburg) te zijn beland van Sint Bernardus: diens Cistercienzer hervormingsbeweging zou in de 12de Eeuw de Steentijd naar Friesland brengen, de bouw met bakstenen kloostermoppen.

Dat is dan alweer 4-5 eeuwen verder, de tijd dat het inmiddels klassieke Friese zeekleiland vorm kreeg dankzij de invloed van die monniken. Die plaatsnaam Clervaux reden we puur toevallig naar toe. Je zag het bordje en dacht: hoera, daar gaan we heen!

Daarover straks ook meer bij de foto’s van Clervaux. Hier woedde een heuse Kleppeloorlog van lokale katholieke boeren, die de atheistische Fransen verjagen wilden, toen die aan de poorten bonkten in 1794. Die opstand werd bruut de kop in gedrukt in 1798.

Vooralsnog vulden we met deze trip belangrijke omissies in kennis van de vroeg-Friese geschiedenis. Tot vorig jaar wist ik nog niet eens dat Echternach bestond. Laat staan dat die plaats belangrijk was voor de kerstening van de Friezen. Daar hebben we op school nooit iets over geleerd vroeger.

Dus een doorsnee-Fries kent zijn eigen geschiedenis niet of nauwelijks, en weet niet hoe het eigen landschap ontstond op de grens van land en zee.

Ook leerden we vroeger op school dat de Franse Revolutie (1789) iets geweldigs was, Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap zonder de toevoeging ‘Ou Mors’ (of de dood). Terwijl die Revolutie vooral een anti-religieuze en moorddadige veroveringstocht was van christenhaters.

De opmaat tot de huidige verheidensing van Europa, en de heidense klimaatcultus, miljardenoffers aan weergoden met gewijde palen van de Klimaat-Baal.

Het ongeloof brengen met het zwaard
Lees op deze Luxemburgse webzijde, hoe de Franse soldaten in 1794 huishielden in een anti-religieuze moord- en vernielpartij, 1100 jaar nadat Willibrord de Abdijkerk stichtte, dat ze de hele zaak ontheiligden en vernielden:

In 1794 werd de kerk door soldaten van de Franse Revolutie onteerd en geplunderd en in 1797 met de overige gebouwen van de abdij als staatseigendom bij opbod verkocht. Dientengevolge diende de kerk in de eerste helft van de 19e eeuw als porseleinfabriek en exercitieterrein.

Toen in het midden van die eeuw een deel van het koor was ingestort en de overige delen van de kerk bouwvallig werden, stichtten de inwoners van Echternach in het jaar 1862 de Willibrordus-Bauverein. Deze zamelde geld in om de restauratie van de kerk mogelijk te maken. In het jaar 1868 kon de gerestaureerde kerk weer ingewijd worden.

In 1906 werd het gebeente van St. Willibrord, dat ten gevolge van de Franse Revolutie in de parochiekerk van St. Petrus en Paulus bewaard werd, plechtig overgebracht naar de vroegere abdijkerk. In 1939 werd de kerk verheven tot de rang van een pauselijke basilica, waarvan de onderscheidingstekens (klokje en paraplu) getuigen, die in het koor rechts en links van het hoofdaltaar te zien zijn.

Op 26 december 1944 werd de kerk door de Duitse troepen bij hun aftocht opgeblazen, waarbij vooral het westelijke deel beschadigd werd. Bij de wederopbouw werd geprobeerd de romaanse oorsprong van de kerk weer sterker te benadrukken, o.a. door het leggen van een vlak houten plafond.

Bij de vormgeving van de voorgevel en de torens diende de bedevaartskerk van Paray-le-Monial tot voorbeeld. De weer opnieuw opgebouwde kerk werd in 1953 ingewijd.

Dus dan kun je wel emmeren dat Willibrord enige overreding gebruikte om Het Geloof te brengen. Maar de wijze waarop men dik 1000 jaar later het het heidendom terugbracht als voetbal-hooligans, was die niet minstens zo bot en bruut?