In Tsjechië vindt jaarlijks Europa’s grootste jacht plaats met steenarenden op hazen. Rypke Zeilmaker bekeek live op korte afstand deze wedloop tussen roofvogel en prooi, die normaal alleen in natuurseries zichtbaar is. Die jacht levert voor geurbaniseerde Westerlingen mogelijk een lichte cultuurschok op.

Eén van de meest tot de verbeelding sprekende scènes in de natuur is die van een jagende steenarend, dé koning onder de vogels die zich op zijn prooi stort.

Maar helaas, in het wild, bijvoorbeeld de Alpen of Schotland is bijzonder veel geluk en tijd nodig om zo’n jachttafereel van dichtbij te zien. De doorsnee liefhebber heeft daardoor twee keuzes: een natuurfilm kijken op TV, of een land bezoeken met arendvalkeniers die de jacht zelf in scène zetten.

Die laatste mogelijkheid bestaat in het Boheemse land rond renaissancekasteel Opočno, 100 kilometer oostelijk van Praag.

Hier vindt ieder najaar de jacht plaats met afgerichte steenarenden op hazen en zelfs reeën. Tsjechië kende namelijk al decennia het hoogste aantal arendvalkeniers van Europa. Hoewel mensen de jacht arrangeren, krijg je toch een goede indruk van zowel de kracht van de arend als de ontsnappingskunst van de haas.

De Tsjechen, en enkele Oostenrijkers kopieerden de arendjacht van Kazachen in de tijd dat beide landen deel van het Oostblok uitmaakten. Deze Kazachen jaagden al eeuwenlang met arenden op vossen voor de vacht, een tafereel dat Marco Polo al beschreef tijdens zijn Aziëreizen. Nu olie in Kazachstan is gevonden dienen de arenden voornamelijk nog als cashcow voor toeristen.

Het jeugdige steppevolk hoeft niet van het land te leven en jaagt nu op geld en glimmende mobieltjes. De Bohemen zijn daardoor één van de laatste grote centra van arendjacht, zonder toeristische commercie.

Cultuurschokje voor seculier-liberalen met de moraal in pacht
Opočno is wereldwijd bekend, zo blijkt bij aankomst. Ook Amerikanen, Britten, Duitsers, Belgen en Oostenrijkers zijn speciaal naar de Bohemen gereisd om de machtige steenarenden in actie te zien. Niet vergeefs. Op de binnenplaats van Opočno Castle klinkt continue het bedelgeroep van liefst veertig arenden, die op stok wachten op de jacht. Dat geschreeuw is te danken aan de opvoeding van de dieren.

Om de gevaarlijke vogels beter handelbaar te maken, worden de dieren als klein kuiken door mensen gevoerd. Daardoor blijven de arenden in menselijk gezelschap om eten schreeuwen.

De eerste cultuurschok op Boheemse bodem begint in de katholieke kerk. Hier laten Tsjechische valkeniers hun vogel en de jacht inzegenen door een priester, die jachtpatroon Sint Hubertus aanroept. Bosbouwstudenten van de Universiteit van Brno verzorgen de muziek, met hoornblazen en jagersliedjes.

Zonder een spoor van ironie of gespeelde folklore, klassiek en traditioneel, de petten en hoeden gaan af.

Na de kerkdienst stappen valkeniers samen met hun arend in een oude tourbus, die roetkuchend klaar staat om richting de jachtvelden te rijden. In de bus blijft de arend rustig rondkijkend op schoot zitten, terwijl de eerste Tsjechen hun zakflesjes al openen. Een voortzetting van het dagelijkse Boheemse dieet, waar het ontbijt al met een glas bier begint.

Ook bij de aan het jachtveld grenzende voetbalkantine begint het Tsjechische deel van de jagersgroep eerst aan een rondje bier. De arenden wachten ondertussen in de dugout met zicht op de doelpalen, of gewoon op schoot tussen de bierglazen.

‘Hase!’

Dan begint de jacht. Een jaarclub van Bosbouwstudenten van de Universieit van Brno blaast de jachthoorn en zingt hun openingslied, iets dat ze in de herfst wekelijks doen. Het gezelschap van veertig drijvers met twaalf enorme arenden verspreidt zich in linie over de akker. De jacht richt zich vandaag op hazen, die in het glooiende Boheemse knollenland nog in hoge dichtheden voorkomen.

Qua grootte en snelheid is de soms vijf kilo zware haas een ideale partij voor de gemiddeld vier kilo wegende steenarend.

Studente en hoornblazer Staňa drukt een zakflesje in mijn handen met door haar familie gestookte appelwodka; “Hier, wordt je lekker warm van”, lacht ze.

Het vocht verspreidt zich door de keel, en plotseling klinkt een kreet door het gezelschap: ‘Hase’, die zich door de drijverslinie verspreidt. Niet ver verwijderd heeft een haas zich platgedrukt, vertrouwend op zijn camouflage. De valkenier haalt de huif (oogkleppen) van de kop van zijn nog jonge arend, en de rover weet meteen wat hem te doen staat.

‘Orle!’: ‘arend in de lucht’ roept de baas, en na een kleine schrikreactie zet de haas het op een lopen. Nu zien we voor onze neus het schouwspel dat niet geschikt is voor kleine kijkers. Met pompende vleugelslagen dicht de arend met grote snelheid de afstand tussen vluchtende haas en zijn klauwen. Tevergeefs maakt het knaagdier snelle wendingen.

De arend treft snel duikend doel en met een bijna menselijke schreeuw blaast de haas zijn laatste adem uit. De succesvolle arend spreidt triomfantelijk zijn vleugels over de vangst, terwijl de Tsjechen en Duitsers voor valkenier en vogel applaudisseren.

De volgende haas, een lieflijk knuffelbeest zit platgedrukt en verstijfd in een kolenveld, en een golf van medelijden welt op. Bij deze wedloop moedig ik in stilte de langoor aan. Een goede keus.

Eenmaal op de loop drukt de haas zich plotseling plat, precies op het moment dat de arend wil toeslaan. De roofvogel schiet over zijn doel en schraapt met zijn klauwen door het stof. De winnende haas vlucht in een luchtig drafje dwars door de linie van drijvers richting veiligheid. Hij heeft weer een jaar geluk gehad, als voedselgebrek of vos hem niet tussentijds de das omdoen.

Evolutie
De ontsnappingskunst van de hazen wekt bewondering op, bijvoorbeeld wanneer het dier met een explosieve luchtsprong zijn belager ontglipt.

Toch verschuift de sympathie steeds meer richting rover, die je ook zijn succes gunt. Het is even zielig voor een jonge arend als hij steeds mist. Het zelfvertrouwen van deze intelligente vogels daalt dan en sommige arenden verliezen iedere zin om te jagen. In de natuur zouden deze losers een zekere dood tegemoet gaan, wat bij 70 procent van de eerstejaars ook gebeurt.

Veel oudere arenden tonen zich geoefende killers en na de vangst van 15 hazen is ons dagquotum bereikt. De studenten blazen de jacht af. Onder gezang neemt het jachtgezelschap de hoed af, uit rituele eerbied voor het gesneuvelde scharrelwild. De valkeniers kunnen eindelijk hun arm laten rusten na kilometers arendsjouwen, en één Tsjech toont voor de grap zijn spierballen.

In de bierkantine wacht een voor niet-Tsjechen bijna dodelijke drinksessie vol zang en cabaret, met de arend gezellig op de barkruk. Deze jagersatmosfeer waarin ook jeugd vanzelfsprekend deelneemt, lijkt het omgekeerde uiterste van de Nederlandse praktijk. Jacht met arenden is bij ons verboden, valkerij heet bij een kleine groep luidruchtige tegenstanders ‘dierkwelling’ en het afschieten van enkele zwijnen leidt bij ons al tot Kamervragen.

Praags antropologiestudent Marek, eigenaar van een havik moet glimlachen; “Over vijf jaar hebben wij ook een dierenpartij”, antwoordt hij, nippend aan zijn glas. “Tsjechië verstedelijkt snel sinds aansluiting bij de EU, en je ziet vooral bij stadsjeugd de manier van denken over natuur veranderen.

Actiegroepen krijgen meer invloed en de traditionele manier van omgang met het platteland verdwijnt. Dus misschien worden wij Tsjechen straks net zo kritisch als jullie.”

Voorlopig kan iedere deelnemer in Opočno nog met gemak het doel halen om jagende arenden in actie te zien. Het is spectaculair, maar toch krijgen toeschouwers die zelf geen valkenier zijn het gevoel dat er iets ontbreekt. Na meer dan tien arendvluchten op hazen is wel duidelijk welk kunstje zich voor je ogen zal voltrekken, alsof je de favoriete episode uit de natuurfilm op herhaling zet.

Zo toont arendjacht in het Boheemse hazenland welk onverslaanbaar pluspunt wilde natuur heeft boven de geregisseerde variant: verrassing. Een toevallige waarneming in de Highlands kan dus veel meer indruk maken, al is het maar een stipje aan de horizon.

• Deze natuurhistorische fotoreportage verscheen 1-12-2007 in Leven & Cetera (NRC Handelsblad), toen NRC nog kwaliteitskrant was in plaats van een links laster- en agitatieplatform.