Waarom worden in Friesland roofvogels gedood door mensen die de dieren haten? Wie zijn dat dan? Een reportage over weidevogels, eiersubsidies en de bedreigde Friese ziel. De traditionele Fries kan tot in het graf met de ‘Ljip’, de kievit verbonden kan zijn.
Zodat je een ‘crime passionelle’ pleegt onder het motto ‘goede mensen overtreden slechte wetten’.

Omdat de uitkomst van ‘onderzoek’ altijd is ‘er is meer onderzoek nodig’, zodat er niets gebeurt tegen eier- en kuikenpredatie… Ondertussen trokken de ‘ljip’ en ‘skries’ zich verder terug in kleine kerngebieden, sinds we deze reportage maakten voor HP de Tijd.

Roofvogelhaters vangen met verborgen camera
Dode buizerds en haviken lagen opgestapeld in het bos, meldden natuurbeschermers in 2006 (bij maken van deze reportage voor HP de Tijd) bij een onderling afgesproken campagne-actie samen met de toenmalige milieupolitieman en roofvogelaar Michel Pol. Afgeschoten en vergiftigd. Soms bleken de koppen van jonge roofvogels afgeknipt en elders werden nesten met hagel en kogels doorzeefd.

Maar liefst dertig procent van alle broedsels van roofvogels in Friesland zou mislukken door menselijk toedoen. Honderden mensen zouden zich aan de moorddadige praktijken schuldig maken.

De politie in Friesland maakte al tijden jacht op de daders, maar het was vrijwel ondoenlijk om iemand op de heterdaad te betrappen. Tot vorige maand. Toen bleek dat de politie verborgen camera’s had geplaatst bij enkele nesten, waarmee beelden zijn gemaakt van twee menselijke nestrovers.

Nietsvermoedend waren twee jonge Friezen half mei de boom in geklommen om de nek om te draaien van jonge buizerds in een nest. Een maand later konden zij hun gezicht fullframe terugzien op de website van de Friese Politie en zelfs in het Jeugdjournaal: Opsporing verzocht. De verdachten zijn inmiddels aangehouden, na tientallen tips.

“Opsporing van roofvogelmoord is nu een topprioriteit geworden en dat werd ook tijd”, vertelt Michel Pol van de Milieupolitie Friesland. Volgens hem is het doden van roofvogels in Friesland een nationale sport geworden. “In sommige gebieden struikel je over de kadavers. Daarom hebben we nu op verschillende plaatsen in Friesland camera’s bij nesten gezet en dat heeft succes.

Al zullen we die methode ook weer moeten aanpassen als mensen bivakmutsen gaan dragen.”

Crime Passionelle
De daders moeten volgens Pol gezocht worden in kringen van jagers en beschermers van weidevogels. Uit liefde voor het eigen lievelingsdier, het konijn, haas, de kievit en grutto, begaan zij hun crime passionelle. Zonder hulp van een geheime camera zijn eerder dit jaar al drie jagers en één liefhebber van weidevogels aangehouden op verdenking van roofvogelmoord.

Bij een van de verdachten – een eigenaar van een eendenkooi, trof de politie volgens Pol ook een grote hoeveelheid gif – kennelijk bedoeld om roofvogels te vergiftigen. Een andere verdachte doorschoot een nest met hagel, en een ander zaagde een nestboom met jonge buizerds. Sinds 2002 zijn zeker 10 mensen aangehouden in verband met vergelijkbare praktijken.

De rol van de Koninklijke Jagersvereniging was volgens Pol twijfelachtig te noemen. In weerwil van wat zij vaak in de media verkondigt, royeert de KNJV geen leden die bewezen ecologisch over de schreef gaan, zo stelde hij. Zij zou nu na alle media-aandacht hooguit bij Pol klagen dat hij de vereniging ‘stigmatiseert’.

“Bij een zaak waarbij wij de jachtakte wilden ontnemen van een verdachte regelde de KNJV zelfs een advocaat”, zegt Pol. “Zij vonden die straf te zwaar voor zoiets kleins als een dode roofvogel. Het is namelijk een zware klap voor jagers die hun akte voor twee jaar verliezen. Sommigen moeten dan zelfs in therapie.”

Tussen de jagerswereld, valkerijwereld, weidevogelaars en roofvogelaars als Pol hangt een soort kloof. Een verschil in bloedgroepen, een verschil van natuurbeleving tussen ‘traditioneel’ platteland en urbaan, waar men ook anno 2020 nog geen brug tussen kon slaan.

Het Friese duo dat met de camera werd gesnapt bij schrijven van dit verhaal (2006), vormt geen uitzondering op voorgaand patroon. De haat tegen roofvogels, kraaien (‘zwartrokken’) en alles dat wild bemachtigt kan hoog oplopen. Pol mag geen namen noemen, maar het Friese vogelwereldje is niet zo groot. De belangrijkste boosdoener blijkt met het nodige speurwerk en kennis van de Friese taal te achterhalen.

De man op de foto’s is de 19-jarige Johannes van S. uit het dorpje Rotsterhaule in de buurt van Heerenveen. Hij blijkt inderdaad een liefhebber van de weidevogels. Vlak voordat hij werd betrapt, stond Van S. op het punt toe te treden tot het bestuur van de plaatselijke vogelwacht van Sint Johannesga.

Deze vogelwacht doet ieder voorjaar haar best om zoveel mogelijk weidevogelnesten te redden van landbouwmachines, door samen te werken met boeren.

Van S. reageert geschrokken als blijkt dat zijn identiteit bekend is geworden. In afwachting van zijn rechtzaak wil hij niet veel zeggen. “De Telegraaf heeft de foto van mij ook al twee keer afgedrukt en ik vertrouw journalisten niet”, reageert hij. Maar op de vraag of hij het buizerdnest uithaalde uit liefde voor weidevogels, antwoordt hij bevestigend.

De afkeer van kromme snavels blijkt overigens een familiekwestie. De broer van Van S. – een duivenhouder uit Rotsterhaule – is eveneens betrokken geweest bij een ‘poging tot moord’, zo valt te lezen op een internetbijdrage aan het Neerlands Postduiven Orgaan. Deze W. van S. plaatste een illegale havik-vangkooi bij zijn duiventil omdat haviken regelmatig zijn duiven opaten.

Net op het moment dat hij ‘de havik in alle rust wilde elimineren’, zo valt te lezen, werd W. gesnapt door een controleur van de Algemene Inspectiedienst AID. (Nu NVWA) Hij moest kooi met havik inleveren. In de familie van Van S. bevinden zich ook enkele jagers, die de AID al enkele jaren in de gaten houdt.

Tot nu toe kwamen mensen die nesten van roofvogels uithalen, er vanaf met een boete van maximaal 500 euro. “Dat was weinig motiverend, omdat je soms jaren bezig bent om iemand op heterdaad te betrappen”, zegt Pol. “Vaak waren dat ook nog mensen waarvan je wist dat ze jaar in jaar uit in de fout gingen. ”

Het Openbaar Ministerie maakt nu serieuzer werd van vervolging. “Het OM overweegt ook gevangenisstraffen te gaan eisen van zes maanden voorwaardelijk,” vertelt Pol. Dat zou ook meer in overeenstemming zijn met straffen die in Duitsland en Scandinavië gangbaar zijn.”

De natuur een handje helpen
Vrijwel de hele dorpsgemeenschap in Sint Johannesga deelt de afkeer van alles met een kromme snavel of scherpe tanden (vos, bunzing). “Mensen zijn hier niet al te positief over die beesten”, beaamt een lid van de vogelwacht in Sint Johannesga.

In dorpskroeg Van der Zwaag blijkt iedereen de verdachten op de camerabeelden te kennen. “Ze deden het omdat ze nazorg doen voor weidevogels”, vertelt een van de bierdrinkers. “Die roofvogels vangen alle jonge weidevogels weg. Ook wij helpen de natuur een handje, als het nodig is.”

De bereidheid om illegaal actie te ondernemen is een logisch gevolg is van eeuwenoude tradities. Wie aan weidevogels komt, raakt een stukje van de Friese ziel. Eeuwenlang begon ieder voorjaar bij veel Friezen het hart te bonzen als de kievit en grutto hun eitjes kwamen leggen. De eierzoeker in hen ontwaakte.

De moderne natuurliefhebber zal deze abortuspraktijk verontwaardigd verwerpen. Maar duizenden mensen beleefden zo jaarlijks hun natuurplezier. In ruil voor de eieren sloofden die eierzoekers zich later in het seizoen uit om als vogelwachters te zorgen dat het grutto en kievit aan niets ontbrak in het boerenlandschap, dat eigenlijk als een enorm groen kippenhok fungeerde. Nazorg noemt de Bond van Friese Vogelwachten (BFVW) dit.

Bijna iedere Fries ouder dan 25, waaronder ook de auteur van dit stuk, heeft als jonge jongen naar eieren gezocht. In de provincie zijn dankzij dit nationale tijdverdrijf nog duizenden vogelwachters actief die weidevogels, ikonen van het oude boerenleven, actief beschermen.

Maar de weidevogelliefhebberij leek 2006 al haar langste tijd gehad te hebben, het is anno 2020 nog zuurder geworden. Want de weidevogel is aan het verdwijnen, inmiddels beperkt tot enkele ‘kerngebieden’. Behalve de snelle veranderingen in het boerenland dragen ook roofdieren bij aan die mysterieuze verdwijning.

Dankzij succesvolle natuurbescherming zijn bijvoorbeeld de buizerd, ooievaar, reiger en grondpredatoren in aantallen flink toegenomen.

LNV-Minister Cees Veerman gaf eerder al in Friesland de jacht op de vos vrij. Weidevogels zijn namelijk nogal dure hapjes zijn. Jaarlijks spendeert het ministerie namelijk tientallen miljoenen aan subsidies voor boeren die land vrijhouden voor weidevogels. Dat moet ook wel, want Nederland is gebonden aan internationale afspraken, omdat het gros van de Europese gruttopopulatie bij ons broedt.

Het Ministerie van LNV lanceerde in mei ook het actieprogramma Weidevogels. Dit plan moest de achteruitgang van grutto en kievit in 2010 tot staan brengen, wat jammerlijk faalden omdat het Ministerie van LNV met Wageningen UR en de Rabobank tegelijk zelf de drijvende kracht is achter de hyperintensivering van ‘weilanden’ tot ‘groen asfalt’.

De Friezen geven onder het motto ‘goede mensen overtreden slechte wetten’ hun eigen invulling aan dit actieprogramma.

Altijd ‘meer onderzoek’ nodig…
Roofvogel-beschermer Romke Kleefstra merkte ook hoezeer Friezen het recht in eigen hand nemen, nadat hij in een afgeladen dorpshuis in Aldeboarn een onderzoek had gepresenteerd naar het verband tussen de sterfte onder weidevogels en roofdieren. “Uit dat onderzoek bleek dat het gros van de zenders die ze aan jonge weidevogels hadden bevestigd, waren teruggevonden in roofvogelnesten”, zegt Kleefstra.

“De volgende dag waren alle roofvogelnesten in nabijgelegen natuurgebieden verdwenen en vond ik een nest met kiekendieven waarbij van alle jongen de koppen waren afgeknipt.”

Maar ook geld is een motief voor deze duistergroene praktijk. “Boeren krijgen tot 600 euro per hectare subsidie van het ministerie van LNV voor het weidevogelvriendelijk beheren van land”, zegt Kleefstra, die ook vertelt dat hij al een aantal keren is bedreigd. “Rond natuurgebied de Deelen bij Aldeboarn zitten een aantal boeren die meedoen aan een beschermingsproject voor de grutto.

Ik mag niet meer op hun land komen omdat ze vinden dat ik als roofvogelbeschermer verkeerd werk doe.”

Alle beschuldigende vingers hebben hun effect gehad op de Bond van Friese Vogelwachten, de BFVW. Die roept in november haar leden bijeen om ze tot goed gedrag te manen. “Roofvogels horen ook gewoon bij onze natuur, dat snapt iedereen best.”, zegt coördinator nazorg en jager Gerrie Heslinga van de BFVW.

“Al denk ik niet dat je de voorkeur van mensen voor een bepaald type natuur kunt veranderen. De ien hâld fan de mem en de oare fan de dochter”, verklaart hij. (De ene man valt op de moeder, de ander voor de dochter). “Ik denk dat zowel beschermers van roofvogels als weidevogelaars oogkleppen op hebben.”

Hij hekelt het feit dat weidevogelaars in de media nu als natuurbarbaren worden weggezet. “Dat leidt ook de aandacht af van waar het werkelijk om gaat”, zegt Heslinga. “Onze regering stopt jaarlijks miljoenen euro’s in de bescherming van de grutto, een vogel waar wij Europese verantwoordelijkheid voor hebben.

Er worden miljoenen besteedt aan duur onderzoek, terwijl al lang bekend is dat kraaien en roofvogels schade veroorzaken. Dan kun je wel zeggen dat je nog meer onderzoek nodig hebt, maar dan weet ik al wat de conclusie van dat nieuwe onderzoek is: nog meer onderzoek.”

Volgens Heslinga is het nu tijd om actie te ondernemen. “Als al is aangetoond dat roofvogels op sommige plaatsen bijdragen aan de achteruitgang van weidevogels zal er op sommige plekken moeten worden ingegrepen. Wij denken dan in de eerste plaats aan het verwijderen van bosjes bij weidevogelreservaten. Dan kan bijvoorbeeld een buizerd daar niet meer kan broeden en dus kuikens pakken.

Je zult van mij niet horen dat we ook roofvogels willen afschieten, ik moet als BFVW-vertegenwoordiger natuurlijk het officiële geluid laten horen.” In lijfblad Vanellus van de BFVW wordt zogenaamd actief ‘beheer’van de roofvogelpopulatie overigens wel in artikelen gepropageerd.

Haat tegen de roofvogel
Appie Bles, vrijwillig controleur bij de Algemene inspectiedienst AID kwam ondergetekende na 14 jaar weer tegen. Hij nam in 2006 bij maken van deze reportage dagelijks waar wat ‘de natuur een handje helpen’ en ‘actief beheer’ op zijn Fries inhoudt. De driehoek Heerenveen-Joure-Sneek, waarbinnen Rotsterhaule ligt, bleek volgens hem het epicentrum van Friese roofvogelvervolging te zijn.

Alleen al in een klein gebied onder Heerenveen vond Bles dit jaar tachtig roofvogellijken, vergiftigd of doodgeschoten. Vaak werden bomen met nesten erin omgezaagd.

“Je hebt geen idee hoe groot de haat tegen die roofvogels hier is”, zegt Bles. “We kregen laatst een foto van twee dode haviken opgestuurd met daaronder de boodschap dat ons het zelfde lot zou kunnen wachten. Natuurlijk neem je het met een korrel zout maar het geeft wel aan hoe diep het bij die mensen zit.

Bij terugkomst van veldwerk tref ik mijn auto ook opvallend vaak aan met lekke banden. Mensen houden me in de gaten, dat mag wel duidelijk zijn.”

Soms samen met Michel Pol trekt hij dagelijks er op uit, om jonge roofvogels te wegen en te ringen maar ook om nestvandalen te betrappen. Soms ligt hij in de bosjes op wacht. Vandaag staat een laat nest met drie jonge sperwers – een soort mini-havik – op het programma.

“Die moeten nog geringd worden”, vertelt hij, rijdend door het weidelandschap met bosjes en oprukkende bedrijvenparken in de buurt van Heerenveen. “Deze sperwers zijn aan vervolging ontsnapt omdat ze vij laat zijn gaan broeden. Ze hebben ook een kleiner nest dat je minder snel ontdekt. Voor de rest zijn alle jonge haviken en buizerds in dit gebied uitgeroeid..”

Bij het nest van de sperwer aangekomen, pakt Bles zijn tas en klimt hij soepeltjes de nestboom in. “Ja, iedere jongen die in Friesland is opgegroeid kan dat”, verklaart hij het gemak waarmee hij zonder klimgereedschap naar boven klautert. In het broedseizoen bezoekt Bles ongeveer acht nesten per dag. De jonge vogels laat hij in een leren zak naar beneden zakken.

Eenmaal beneden ontvouwt Bles zijn gereedschap en meet hij vleugellengtes en gewicht. De jongen krijgen ook een ring om de poot.

Bij een eendenkooi naast Sneek toont Bles nog drie jonge haviken die de Friese heksenjacht hebben overleefd. “Vroeg in het seizoen hadden weidevogelbeschermers uit de buurt eerst de nestboom omgezaagd met eieren er in”, wijst hij op een gevelde els in het reservaatje van Staatsbosbeheer. “Maar het was nog vroeg in het seizoen en de havik heeft honderd meter verder een nieuw nest gebouwd waar drie jongen zijn uitgekomen.”

De jonge struikrovers hangen een beetje verdwaasd rond het nest en gluren naar beneden naar de menselijke indringers. Een jong dat het vliegen al machtig is fladdert onhandig weg. Wij besluiten ook maar te gaan om de beesten niet verder te verstoren.

– Dit verhaal is een kleine actualisatie van de reportage ‘Moord op de Roofvogel’ (31-07-2006) die we maakten voor HP de Tijd. Ondergetekende woonde nog in Amsterdam, en had geen enkel idee dat hij hier ooit weer vlakbij zou gaan wonen.

Het thema ‘weidevogels’ blijft actueel. Nu zijn echter ook de ‘natuurbeheerders’ een belangrijke bedreiging voor roofvogels geworden met hun gezaag in het bos.