Is de Neanderthaler wel uitgestorven?

Neanderthal-schedel

Voor dit zaterdagverhaal ging ik op bezoek bij Gerd Christian Weniger van het Neanderthalmuseum, die de theorie verdedigde dat Neanderthalers niet uitstierven maar zich genetisch vermengden met moderne mensen.

Die theorie krijgt met fossiel DNA-onderzoek van oa Svante Paabo bevestiging. Ondergetekende draagt ook voor 2% Neanderthal-DNA bij zich volgens afstammingsonderzoek. Maar er zijn ook mensen die tot 7% Neanderthal-DNA in de genen hebben zitten.

…en zo werd het dankzij de winning van gesteente voor de bouw. Zonder die winning was de Neanderthaler ook niet gevonden…

De naam Neanderthaler is bij uitstek het symbool geworden voor alles wat primitief, bruut en achterlijk is. Ook in managementliteratuur als van Albert Bernstein’s ‘Neanderthalers op de werkvloer’ wordt deze oermens aangehaald om onze achtergebleven oerdriften te typeren.

Volgens de gangbare theorie is deze Neanderthaler 30.000 jaar geleden uitgestorven. Maar in de geschiedenis en de populaire cultuur laat hij blijvend zijn sporen na.

Precies 150 jaar geleden bij maken van dit verhaal voor Intermediair (in 2006), in het najaar van 1856 vonden werklui in een kalksteengroeve aan het riviertje de Düssel dikke botten en een platte schedelkap. Die waren al vaker gevonden maar nu was het de goede tijd voor de vondst.

Darwin werkte aan zijn evolutietheorie en vooral in Engeland en Frankrijk geloofden steeds meer wetenschappers in een harige voorouder van Adam en Eva. Toen de lokale natuurhistoricus Carl Johann Fuhlrott over de vondst berichtte werd zijn oermens dan ook in heel Europa beroemd als ‘de Neanderthaler’.

Neanderthal-museum in het Neandertal bij Dusseldorf

Op dik twee uur rijden van Amsterdam is in het Duitse Neanderdal sinds 1996 een museum gewijd aan de beroemde oermens, op 500 meter van de originele vindplaats. Dit Neanderthalmuseum vierde in 2006 de 150ste verjaardag van de Neanderthaler met een uitgebreide en vernieuwde expositie die 11 oktober startte.

Het museum grijpt de verjaardag aan om de oermens een nieuw imago te geven, na jaren ‘stigmatisering’ als achterlijke bruut. Bij de ingang wacht dan ook een halfnaakte Neanderthaler met een vriendelijke Hippie-uitstraling. Verderop zit zelfs een Neanderthaler vredig bij de TV zijn rendierhuiden te schrapen.

“In de 150 jaar sinds de vondst van de Neanderthaler is een primitief beeld ontstaan dat volgens ons achterhaald is”, verklaart directeur Gerd Christian Weniger zijn keuze.

“Op grond van het feit dat Neanderthalers vaak een lager voorhoofd hadden en die typische wenkbrauwrand werd al vroeg geconcludeerd dat ze primitief waren. Volgens ons is het verband tussen schedelvorm en intelligentie een negentiende-eeuws vooroordeel.”

Zo zagen Fuhlrott en collega-onderzoeker Schaafhausen in de Neanderthalerschedel een vorm die primitiever was dan ‘zelfs de meest barbaarse mensenrassen’. Hiermee doelden de Duitsers op Aboriginals uit Australië, en de Vuurlanders die Darwin beschreef.

Echte Neandertalers in het Neandertal bij Dusseldorf

Het vooroordeel gaat voorbij aan natuurlijke variatie die in schedelvorm bestaat, zowel bij levende als bij de uitgestorven menssoorten. Neem bijvoorbeeld de typisch Neanderthaalse dikke wenkbrauwrand.

Een foto van Darwin laat zien dat deze biologische aartsvader, een modern mens, deze rand ook bezat. En wat schedelinhoud betreft, juist bij een vergelijking tussen moderne mensen en Neanderthalers levert het volume problemen. Beide hebben ongeveer even grote hersens.

Schedelgrootte en vorm geven ondertussen wel de basis aan het gangbare oermens-scenario. Neanderthalers zouden ongeveer 30.000 jaar geleden uitsterven omdat de hoger ontwikkelde moderne mens met hoog voorhoofd, uit Afrika migreerde naar Europa.

De sterke maar domme oermens zou voor zijn superieure intelligentie geen partij vormen. Homo sapiens kwam, zag en overwon Homo neanderthalensis. Het aandeel dikke botten en typische Neanderthalschedels daalt na 35.000 voor Christus aanzienlijk, het hoge voorhoofd is in opmars.

De Dussel bij de ‘Fundstelle’, de vindplek van de Neanderthaler. Dit riviertje was het oermens-equivalent voor stromend water dat bij ons nu uit de kraan komt

Kort samengevat zou de Neanderthaler dus door onze voorouders zijn vermoord. Maar volgens Weniger ligt op de plaats van het delict, grotten in Europa, Israël en Irak, te weinig bewijs voor die bewering.

Mocht iets de Neanderthaler-populaties hebben uitgedund, dan was dit een historisch snelle golf van warmte- en koudegolven tussen 40.000 en 30.000 voor Christus. Een vlotte weersomstuit met gevolgen voor plant en dier die veel dramatischer verliep dan Al Gore’s zwaarste rampscenario’s.

Terwijl Neanderthaler-populaties versnipperden door historisch snelle verandering in hun leefomgeving, kon de moderne mens rustig zijn slag slaan vanuit het warme Afrika.

“En wat die superieure cultuur van de moderne mens betreft”, zegt Weniger. “Homo sapiens leefde al duizenden jaren in Afrika zonder dat we iets van die hoogstaande techniek en cultuur vinden waarmee hij de Neanderthaler de baas zou kunnen. Waar is dan het bewijs voor een direct verband tussen onze lichaamsbouw en die hoge ontwikkeling?”

..onder de rook van Keulen ligt het Neandertal

Volgens Weniger had juist Homo sapiens sapiens bij zijn komst uit Afrika van de Neanderthaler nog een boel te leren over het leven in de ijstijd.

De oermens had al meer dan 100.000 jaar koudeperioden overleefd. Ook zou hij zich met deze Europese oermens genetisch kunnen mengen. De oermens werd dus onzichtbaar doordat hij de liefde bedreef met moderne mensen.

De vondst van Neanderthal-schedels die qua vorm bijzonder dicht bij moderne mensen staan naarmate de oertijd vordert bevestigt die stelling. Hoe moderner de Neanderthaler, hoe meer hij op gewone mensen ging lijken, en binnen het genus Homo was misschien gewoon voortplanting mogelijk.

Of onze voorouders de Neanderthaler werkelijk aantrekkelijk vonden is nog een vraag. Voor wetenschappelijke media niet. Bij Nature en Science is de oermens al jaren bijzonder sexy. In de afgelopen vijf jaar verschenen er zeker achttien artikelen over de Neanderthaler in ‘de bladen’.

De buste van Joachim Neander in de kerk van Ekrath: het was een evangelische liedjes-schrijver

Vaak werd hierin de definitieve klap uitgedeeld aan de theorie van de superieure moderne mens of juist aan de beschaafde Neanderthaler. Het lijkt alsof mens en oermens nog steeds de stenen strijdbijl niet hebben begraven.

Zo zou de onmogelijkheid van liefde tussen oermens en moderne mens definitief zijn aangetoond door Italiaanse onderzoekers van de Universiteit van Ferrara. Zij tapten DNA af uit botten van respectievelijk Neanderthalers, Franse steentijdbewoners uit Cro Magnon en moderne mensen.

DNA van Cro Magnon en de moderne mens leken het meeste op elkaar, en de Italianen concludeerden dat Neanderthalers en moderne mensen niet kruisten. Veel te kort door de bocht vinden de tegenstanders weer: er zou van veel te weinig Neanderthalers DNA zijn afgetapt en zo werd de natuurlijke variatie genegeerd.

In 2010 organiseerde ik voor de wetenschapsjournalisten een excursie naar het Neandertal. ..

Een andere denkschool probeerde het via taal. Dankzij taal kon Homo sapiens meer complexe informatie overdragen aan soortgenoten. Na modelleren in de computer van het strottenhoofd van Neanderthalers concludeerden Amerikaanse onderzoekers dat de Neander-taal niet verder ging dan wat Tarzangeluiden, en dan ook nog op de toonhoogte van Dame Edna.

De Neanderthaler mocht met zijn gedrongen pezige lijf dan millennialang ijstijden hebben doorstaan, uiteindelijk werd hij dus omver geluld door de moderne mens. Maar hun modellering deugt niet volgens Weniger; “Als hun computerstrottenhoofd zou kloppen, konden de Neanderthalers niet eens slikken.”

Wat levert 5 jaar extra oerwetenschap dus op? Een duidelijke genetische verwantschap tussen mens en oermens is niet aangetoond, maar ook het moordwapen dat de Neanderthaler deed verdwijnen is niet gevonden. Om de vrede te bewaren : misschien hebben beide kampen, het politiek correcte en het primitieve evenveel gelijk.

…als bij de Duitsers in het Neanderthal….gesneuvelden uit Derde Slag bij Ieper (rechtsonder)

Ondertussen moet het onderzoek gewoon verder, en hiervoor is dit jaar een belangrijke stap gezet. Een nieuw project, NESPOS dat het Neanderthalmuseum samen met Europese universiteiten opzet moet een deel van de overblijfselen van de 300 Neanderthalers die sinds 1856 gevonden zijn toegankelijker maken.

Van in totaal 80 verschillende Neanderthalers zijn dit jaar de botten en schedels in 3D gescand en op het web geplaatst. Wetenschappers over de hele wereld kunnen zo hun oordeel vormen over de vondsten zonder met Neanderthalresten te slepen.

Het project moet ook een doorbraak leveren in de concurrentiestrijd. Concurrerende denkscholen dulden nu vaak geen bottenkijkers in hun collectie. “We hopen zo ook de politiek rond het Neanderthal-onderzoek te doorbreken”, verklaart Weniger.

Maar zelf is hij ook niet bepaald van politieke smetten vrij. Ook Weniger gebruikt in het Neanderthalmuseum 150 jaar oermenswetenschap om zijn eigen moreel geladen versie op de menselijke geschiedenis te tonen.

Op het eind van de expositie krijgt Homo sapiens zelfs nog een trap na. ‘Wie is hier de grootste bruut lijkt Weniger te willen zeggen’ met een stellage die een massagraf uitbeeldt met skeletten, en een decor van oorlogsbeelden.

In het Neandertal aangetroffen. Pornofeest met ligweide, de popularisering van groeps-seks met een DJ er bij…ook heel eh OERRR

Naar adem happend om zoveel menselijke slechtheid wandelen we daarom maar naar buiten om een fris luchtje te scheppen in het groene Neandertal. De Düssel stroomt hier nog steeds langs de zelfde plaats waar ooit Neanderthalers leefden.

De kalksteenwinning dreunt ook 150 jaar na de botvondst door van negen tot vijf. Joggers, moderne Neandertalers jagen hier over de bospaden op zoek naar, ja wat, fitness en status? Het jachtwild is in ieder geval uit het dal verdwenen.

Je draagt waarschijnlijk nog in zekere mate Neanderthal-DNA

Kijkend naar hun zwoegende tronies en een affiche voor een Deutsche Pornparty ‘mit Liegewiese’ valt de onvermijdelijke vraag van Weniger weer binnen: Zijn Neanderthalers nu werkelijk uitgestorven. Als mensen op zo’n pornparty met elkaar paren -hele kluwen mensen met elkaar verstrengeld- dan zijn ze ook niet zo kieskeurig meer met wie ze het doen.

Dan is het meer als in de Efteling, je mag overal naar binnen.

Modern afstammingsonderzoek aan fossiel DNA in je genen laat zien dat de meeste mensen in Europa nog Neanderthal-genen dragen. Ondergetekende had 2% Neanderthal-DNA.

  • Dit verhaal werd in 2006 gepubliceerd in Intermediair

2 Replies to “Is de Neanderthaler wel uitgestorven?”

  1. Dank, vermakelijk.
    “Ondertussen moet het onderzoek gewoon verder, en hiervoor is dit jaar een belangrijke stap gezet.” schrijf je in 2006.

    Het is inmiddels 2021. Hoog tijd voor een update! Is het onderzoek doorgezet, en zo ja, wat kwam eruit?

    1. Helemaal waar, maar geen tijd voor gehad vandaag. Op zaterdag herpubliceer ik archief-verhalen, zodat ik de productieve ochtendtijd nog aan iets anders kan besteden.

      Volgens mij heeft nieuw onderzoek die theorie verder bevestigd, zie ook het fossiel-DNA-onderzoek van Svante Paabo

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *