Marker Wadden, Eilanden voor Plaagdieren

Het nonnetje linksonder

In dit zaterdagse archiefverhaal mijn publicatie over de Marker Wadden in Elsevier Weekblad ‘Eilanden voor plaagdieren’ op 25 maart 2017. Vindt hier ‘natuurherstel’ plaats, of was het project bedoeld als manier om vervuild slib kwijt te raken. En als groene aflaat voor verdere bebouwing van het omringende gebied.

Waar ‘de fuut’ en ‘het nonnetje’ de officiële reden heette van het miljoenenproject lijken vooral ganzen, bouwlustige overheden en Boskalis te profiteren…Projectleider Roel Posthoorn had tegen visserskrant Visserijnieuws dat er geen vervuild slib in het project was gebruikt.

Annemieke van Straaten – gast van vorige editie van Interessante Tijden TV- ontdekte dat de dump van slib met ‘klasse industrie’ wel degelijk had plaatsgevonden, samen met Volendammer visser Patrick Schilder. Dat bleek uit met de Wet open overheid (Woo) bemachtigde gegevens.



Herpublicatie ‘Eilanden voor Plaagdieren’ Elsevier weekblad 25 maart 2017

De Marker Wadden in het Markermeer waren het eerste natuurherstel-project waarbij de overheid de Crisis en Herstelwet aanwendt.

Hoewel het project uit naam van Natura 2000 aan publiek geld kwam, lijken de moeras-eilandjes niet de oorspronkelijke doelen te dienen van Natura 2000 (herstel van visstand voor visetende vogels) maar vooral de portefeuille van Boskalis , en de publicitaire waarde voor Natuurmonumenten.

Doelsoorten op loods Boskalis.Linksonder nonnetje, daarboven grote zaagbek, zwarte sterns, en ook de paling zou profiteren. In werkelijkheid profiteren vooral plaagdieren als aalscholver en grauwe gans en vooral: uitvoerder Boskalis

Slib-bezinkingseilanden 1000 hectare midden in Natura 2000-meer
Op de Marker Wadden-werkloods in Lelystad van baggerbedrijf Boskalis stond de illustere eend afgebeeld: het nonnetje. Dat is een kleine witte duikeend die spiering lust, het visje dat naar komkommer ruikt. Nonnetjes zwemmen vaak rond bij de Houtrib-sluizen en langs de Houtribdijk die het IJsselmeer doorsnijdt.

Door aanleg van die dijk ontstond in 1976 het Markermeer.

Dat meer bevond zich volgens de ecologische toetsing en spelregels van Natura 2000- Brusselse natuurregulering-  in ‘ongunstige staat van instandhouding’. Die probleemstatus betekent zoiets als: ‘overheid verbeter de leefomstandigheden voor dieren’.

In dit geval kwamen vis-etende vogels op de probleemlijst door het Wageningse bureau Alterra (Wageningen Ecological Research), dat meestal de Natura 2000- spelregels en doelen in Nederland formuleert, als voorkeursinstituut voor de overheid.

Aalscholver bij Houtribsluizen

Het nonnetje is 1 van de vogels op de verbeterlijst, die van Marker Wadden zou profiteren. Die naam staat voor een project onder leiding van Rijkswaterstaat in het Markermeer. Het betreft vijf door Boskalis opgespoten zand-eilandjes van in totaal 1000 hectare met ringdijk. Binnen die ring- een soort slib-bezinkingsdepot- zou jaarlijks 1 miljoen kuub slib bezinken, met helderder water in het Markermeer tot gevolg.

Roel Posthoorn-projectleider voor Natuurmonumenten- formuleerde de ecologische logica van Marker Wadden zo:

‘Er zit veel slib in het meer en daardoor groeien er weinig zoetwater-mosselen en waterplanten. Dat is dus een minimale voedingsbodem voor vissen, en vissen zijn juist weer nodig voor de instandhouding van vogels. Van sommige soorten flora en fauna in dit gebied is nog maar 5 procent over. Om het tij te keren leggen we de Marker Wadden aan.’

Grote zaagbekken haven Lelystad

Andere zorg-soorten als de fuut, zwarte stern en visdief staan ook op de werkloods geschilderd. Die namen in de jaren ’90 af, net als het nonnetje. Die afname leidde al in 2006 tot vermelding van de probleemstatus van het Natura 2000-gebied het Markermeer. Na een procedure van Vogelbescherming Nederland kwam in 2012 nog meer druk op de Natura 2000-ketel.

De Ministeries van Economische Zaken, Infrastructuur en Milieu en de provincies Noord Holland en Flevoland vreesden dat een juridisch slot kwam op voorgenomen bouwactiviteit rond het Markermeer. Zoals woonwijken. Wanneer overheden willen bouwen in of rond het meer, dan houdt de rechter dat tegen met beroep op Natura 2000.

De Marker Wadden zouden nu zowel de vogels als de overheid van een probleem verlossen.

Zo komen de Marker Wadden er uiteindelijk uit te zien, een voorproefje zie je al bij Enkhuizen. Rietmoeras met wilgenbos, ideaal voor plaagdieren als de grauwe gans

De vogels zouden op 4 van de 5 eilandjes die niet publiek toegankelijk zijn hun ruimte en rust vinden. En de Marker Wadden zouden zo ecologische speelruimte geven voor overheden. Als die elders willen bouwen in het meer, kunnen ze met de Marker Wadden-marketing van Natuurmonumenten wuiven: kijk, wij hebben extra natuur gemaakt. Dus kan hier best een toefje groen verdwijnen.

Helder water met minder slib, zou dus leiden tot meer voedsel voor meer vogels. Maar die bewering- ‘schoon’ water geeft meer voedsel- weerspreekt basale biologie. Dat blijkt als je verder kijkt dan de marketing van Natuurmonumenten, Rijkswaterstaat en vogelgraffiti op de Boskalis-loods.

Zo is slib alvast niet de hoofdoorzaak van de – op papier omschreven- ecologisch slechte toestand met te weinig vogelvoer. Deltares-onderzoeker Ruurd Noordhuis schrijft in het blad ‘Landschap’ in 2014 bijvoorbeeld: ‘Begin jaren ’90 is het doorzicht in het Markermeer-IJmeer afgenomen. Er was echter geen sprake van toename van slib (zwevend stof) op dat moment’.

Aalscholver bij Houtribsluizen, plaagdier dat al exponentieel toenam

Een belangrijkere factor die de ecologie van het meer beïnvloedt, lijkt milieubeleid van de overheid. Neem de Kaderrichtlijn Water, die de hoeveelheid fosfaat in water met een ruimte factor 10 moest verlagen.

Uit bijdrage Marcel Dicke in rapport Commissie Eijsackers (2009): sterke relatie tussen fosfaatgehalte en biomassa-opbrengst vis

Dit beleid tegen fosfaat in het water- bedoeld om de helderheid te verbeteren- verarmt de basis van het voedselweb van het Markermeer. Zoals boerenland minder gewas oplevert zonder bemesting, zo levert fosfaatarmer water minder voedsel aan de basis van het ecosysteem.

Alomtegenwoordig, de Aalscholver

Ecoloog Dirk Sarpe van het NIOO in Wageningen toonde op het ecologencongres van de Necov in Lunteren- dat de steeds lagere fosfaatgehaltes in het water een slechtere kwaliteit algen geven. Die zijn het ‘gras’ waarop de grazers van het ecosysteem grazen, de watervlooien.

Minder voedselrijk water met voedselrijke algen, betekent minder vreten voor mosselen en watervlooien.

Die watervlooien zijn voedsel voor vis, als spiering. Het vogelvoer waar alles op papier om begon, daar is door milieubeleid dus steeds minder van. De neergaande trend van spiering sinds 1990 houdt gelijke tred met milieubeleid van de overheid tegen fosfaat.

Fuut bij Houtribsluizen

De tientallen miljoenen overheids-euro’s voor Marker Wadden begunstigen dus niet het voedsel voor de nonnetjes, visdieven en futen, zoals voor Natura 2000 moest. Ze spekken vooral de rekening van begunstigde instituten als Rijkswaterstaat en Boskalis. Laatstgenoemde investeert 2 ton euro maar krijgt er een veelvoud aan gesubsidieerde werk-gelegenheid voor terug.

De Rijksoverheid gebruikt het slib-project vooral als ‘groene aflaat’ – compensatie- voor voorgenomen bouwprojecten in het Natura 2000-gebied. Dat blijkt uit documentatie van het ministerie verkregen met de Wet openbaarheid bestuur (Wob).

In 2006 werd daarom de term ‘Toekomst Bestendig Ecologisch Systeem’ (TBES) bedacht. Groene TBES- projecten dienen ter compensatie van natuur-impact door bouwprojecten. De eerste fase van die TBES zou dienen ter compensatie van de IJmeer-tunnel en Hollandse Brug . Zo zouden voor ongeveer 70 miljoen euro groene tegenmaatregelen nodig zijn, en bij het ‘eindbeeld’ uiteindelijk maximaal 880 miljoen euro aan ‘nieuwe natuur’.

Poepende Mark van den Tweel

Op die eerste fase tekende Natuurmonumenten in met de Marker Wadden op 13 juli 2012. Voor een ‘toekomstbestendig Markermeer’. Met de nu bij Provincie Flevoland werkzame ambtenaar- ecoloog Jacco Maissan- toen Ministerie van I&M en directeur generaal Chris Kuijpers kreeg het project in september voorrang op andere kandidaten, zodat ze publiek geld uit het Lente-akkoord konden krijgen.

Twee ministeries doneerden met 2 provincies uiteindelijk ongeveer 50 miljoen euro.

Met beroep op ‘Natura 2000’ – een publieke noodzaak- en maatregelen voor de Kaderrichtlijn Water werd die publieke financiering aangewend. Geld voor wat eigenlijk een grootschalig slib-experiment is van Boskalis, Rijkswaterstaat en bureaus als Royal Haskoning DHV. Dat bureau leverde de ‘wetenschappelijke’ onderbouwing van het Marker Wadden-plan. Dergelijke projecten vermarkten zij als ‘Building with Nature’.

‘Building with Nature’ moet het ecologische uithangbord voor het Neerlands ingenieurs-wezen zijn…

De overheid zette vervolgens de Crisis- en Herstelwet (zie kader) in voor Marker Wadden. Om Boskalis de 20 miljoen kuub zand in het Natura 2000-gebied Markermeer te kunnen laten winnen. Zo verviel – vanuit ecologische gronden- de bezwaarmogelijkheid tegen de ontgrondingsvergunning in Natura 2000-gebied.

Rijkswaterstaat vroeg alle natuurvergunningen aan bij de Inspectie Leefomgeving en Transport. Die inspectie valt, net als Rijkswaterstaat, onder het eigen Ministerie. Het zelfde ministerie waar Chris Kuijpers directeur- generaal is. En waar Kuijpers- zoals uit de Wob-documentatie (nu Woo) valt op te maken— zelf actief meehielp om Marker Wadden voorrang te geven.

Plaagdieren als grauwe ganzen profiteren het meeste van meer rietmoeras. Natuurmonumenten wist dat, maar gaf meer voorkeur aan de publicitaire waarde van Marker Wadden dan het halen van Natura 2000-doelen, zo tonen gegevens uit het Wob-verzoek

En zo vindt de bouw van een slibdepot in natuurgebied op grotendeels publieke kosten dan probleemloos doorgang. Normaliter is daarnaast voor het opspuiten van een zandeiland- zoals de Tweede Maasvlakte- in Natura 2000-gebied omvangrijke natuurcompensatie nodig is.

Nu heet bouwen in Natura 2000 en omvangrijke zandwinning zelfs goed voor nonnetje en fuut. Terwijl van het rietmoeras dat ontstaat vooral reeds als plaag bestreden dieren als de grauwe gans profiteren. Anno 2023 is de verlandingsfase zo ver gevorderd, dat wilgen opschieten en er uiteindelijk bos ontstaat.

Zoals normaal is op eilanden in een zoetwaterplas. Dat proberen de beheerders nu weer actief tegen te gaan met het verwijderen van wilgenopslag. En een onderzoeksindustrie

Projectdirecteur Andre Rijsdorp (Rijsdorp Plan & Proces) – tevens schrijver van het Marker Wadden-plan in 2012- reageerde per e-mail op 1 maart 2017, bij vragen over belangenverstrengeling:

Ik was PvdA-Statenlid tot maart 2011. ‘Vrije tijdsbesteding’ zoals je weet. Tot 2008 werkte ik bij Rijkswaterstaat en daarna als zelfstandige. Marker Wadden is bedacht in de zomer van 2011. Dus na mijn politieke periode en ver na mijn RWS-tijd en niet tegelijkertijd.

En:

Je snijdt hier een interessant punt aan. De overheid formuleert beleidsambities maar de overheid heeft ook de taak om toe te zien op de naleving van wetten. Om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, zijn het andere onderdelen van de overheid die gaan over de beleidsambities dan die gaan over de handhaving.

Het is om die reden dat niet Rijkswaterstaat maar de Inspectie Leefomgeving & Transport bij Marker Wadden het bevoegde gezag is bij het projectplan Waterwet en de Ontgrondingsvergunning. Ook bij de Provincie is er zo’n scheiding aangebracht tussen beleid en handhaving.

“Dit systeem vraagt van derden zoals de burger om vertrouwen in de integriteit van de handhavende instanties.

Ik zie de kwetsbaarheid maar ik hoop dat mijn inhoudelijke antwoorden laten zien dat er met betrekking tot Marker Wadden geen aanleiding is om te twijfelen aan de integriteit. Ieder ander met hetzelfde voornemen had evenzeer de benodigde vergunningen verkregen.”

Je zou die laatste toezegging als kleinere particuliere natuurliefhebber eens moeten testen.

Uitvalsbasis Boskalis

////

Motie Fuut
Deltares-onderzoek onderbouwde de klacht van beroepsvissers op het IJsselmeer en Markermeer: vooral fosfaatarmer water dankzij milieubeleid verklaart de neergaande trend van voedselvis als spiering. Die neergaande trend is ook waarneembaar in andere wateren, zo bevestigt Cees van Eijck van Hengelsportvereniging de Ronde Venen bij de Vinkeveense plassen per e-mail. Dankzij de Kaderrichtlijn Water wordt het water hier en daar dus ‘te schoon’…

“Er is recent een mini symposium ( motie de Fuut ) geweest op het gemeentehuis waar nagenoeg alle Vinkeveners ( die belang bij de plassen hebben ) aanwezig waren’, schrijft hij.

‘Alle ondernemers/recreanten zijn het erover eens dat het op deze manier niet goed gaat, het aantal vissers op Vinkeveen is in vergelijk tot 10 jaar geleden nog maar 10-15%  de economische schade is voor alle ondernemers voelbaar. Ze hebben het motie de Fuut genoemd omdat de Fuut nog nauwelijks op de plassen voorkomt, ik denk dat dit komt door de geringe visstand.’

– Rypothese en vraag voor de lezer: Is het mogelijk, dat dit project een oefening zal blijken voor een groter project: inpoldering tot Markerwaard?

  • Meer van dit soort onderzoeksartikelen? Steun dan Interessante Tijden om dit tijdrovende (maar leuke en dankbare) werk uit te voeren:

4 Replies to “Marker Wadden, Eilanden voor Plaagdieren”

  1. Gefiliciteerd Rypke met nieuwe start. Goed stuk. De Hedwige polder moest onderlopen als natuur compensatie, voor baggerwerkzaamheden, komt steeds bij me op. Wellicht een volgende herstelklus voor Boskalis met subsidiegeld en Crises- en Herstelwet. Zo gefixed. Wat een land leven we in, politiek gedomineerd door een stijgend overschot aan biologen.

  2. De natuur, dat is al dat leeft, inclusief mensen.

    Veel mensen is wijs gemaakt dat de natuur buiten is.
    Die zien niet meer in dat zij zelf een onlosmakelijk onderdeel van de natuur zijn.
    Als voorbeeld: Elk atoom in ons lichaam is afkomstig uit de natuur, elk eiwit dat wij mensen gebruiken wordt ook gebruikt in (andere) dieren en planten. Al de bio-systemen (mensen, dieren, planten, bacteriën, schimmels en andere organismen) zijn één geheel en functioneren ook zo. De natuur is perfect zoals die is, anders zou die zich niet zo ontwikkeld hebben.
    Wanneer de mensen nu denken dat zij géén natuur zijn, dan heeft dat consequenties. Ze voelen zich misschien ontaard, ongelukkig en leeg. Ze denken dat ze anders zijn dan bijvoorbeeld de vogels. Maar dat verkeerde denken kan ook vreselijke gevolgen hebben als de grote graaiers het mogelijk gemaakt wordt met behulp van allerlei slimme trucjes hun ontembare hebzucht te bevredigen.
    Omdat mensen zich hebben onrukt aan de aarde (al dan niet bewust) zien ze niet in dat als ze de natuur kapot maken, dat ze dan eigenlijk zichzelf en hun kinderen en kleinkinderen kapot maken. Dat is pas zonde. Jezelf verdriet doen en je nageslachten ook, puur uit domme hebzucht, ook al is ze vermomd in een keurig pak met dito opleidinkje en giga inkomsten.
    Maar ja. De vrouwtjes zijn ook natuur en vallen vaak voor dat soort, dat is dan wel zo en dat maakt dat ze denken dat ze nog goed bezig zijn ook.
    Aan dit al ligt behalve de hebzucht (van diezelfde natuur) het verstand ten grondslag. Het verstand (onze hersenen) is door andere mensen verduisterd. O.a. met het idee dat wij géén natuur zijn. Ook is het verstand verduisterd door het aangeleerde ‘ik-idee’. Hierdoor is de mens ook nog eens (geestelijk) afgescheiden van de andere mensen en dieren en planten etc. De mens zit gevangen in zijn hoofd door het ‘ik-denken’, het niet bewust zijn van het in-leven-zijn (zelfbewustzijn) en door het fout denken, zoals men denkt dat de natuur daar is en niet hier en overal. De mens (de minder rijke bedoel ik) is vaak onwetend en als hij al wat weet dan is het een mening zonder onderbouwing. De rijkere is wel wat wetender, maar vaak ook niet. Omdat ze veel lezen en meestal een beter onderwijs krijgen zijn ze vaak wel beter geïnformeerd, maar hun hebzucht houdt hen toch vaak van de wijsheid af.
    De mens is eigenlijk een triest hoopje verdrietigheid bij elkaar als ik het zo bezie. Het is dat ze vaak zo mooi zijn en interessant, maar anders… Vreselijk.

    En niemand die me begrijpt. Nee. Het heeft mij 20 jaar gekost om bovenstaande te doorleven, te bestuderen en te testen. Nu kan ik van niemand verlangen dat hij het in 20 minuten snapt. En daarom gaat het maar door.
    Het kost nu eenmaal tijd.
    En daarom heb ik het land aan de leugen.
    De waarheid heeft het alleen al zo moeilijk,
    één leugen maakt triaden waarheden stuk.

    Dag, Rypke.

    1. Dag Raphaël,
      De meeste mensen zijn zo arm, het enige dat ze hebben is geld.

      Maar troost je met de gedachte dat er steeds meer mensen het met jouw eens zijn en het van binnen eigenlijk wel weten .
      Echt ontwaken heeft tijd nodig. Men is gelukkig al op weg.
      Rypke maakt daar ook deel van uit, hij zet ons aan het denken.
      Wij, zijn lezers, worden met onze neus op de feiten gedrukt.
      Je moet wel lef hebben om dit te willen/kunnen doen!!
      Bedankt Raphaēl.
      Bedankt Rypke.
      Prachtige foto’s weer.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *