In ‘The Invention of the Jewish People’ (2009) zet historicus Shlomo Sand van de Universiteit van Tel Aviv de bijl in het idee dat een uniform ‘Joods Volk’ heeft bestaan, met gedeelde etniciteit en religie, die na verdrijving door de Romeinen in ‘Diaspora’ zou zijn gegaan. Zijn methodiek  van ‘deconstructie’ kun je ook op Nederland toepassen als ‘natie’ en ‘Nederlands Volk’.

Immers, het waren de Friezen die de oorspronkelijke Nederlanders waren van het kustgebied, en dat geklets over Batavieren en ‘Bataafsche Republiek’ hebben de Hollanders ooit maar lukraak uit Tacitus gevist.

‘Het eigenzinnige vrijheidsideaal’
Het werk van ‘deconstructie dat Sand bedrijft, is ook toepasbaar op de eigen ‘Nederlandse’ identiteit, die een bijeen geraapte constructie is van enkele eeuwen oud. Het nationalisme en de creatie van natiestaten zijn een negentiende eeuwse vinding.  Net als het internationalisme als politieke stroming overigens van na de Franse Revolutie.

Gecombineerd met de Romantiek als culturele stroming en haar rationalistische tegenhanger die ‘De Verlichting’ wordt genoemd- met haar patent op ‘de wetenschap,’ kreeg je de constructie van nationale historie en nationale identiteit.

Toen is in Nederland ook de Tachtigjarige Oorlog uitgevonden als nationale vrijheidsstrijd tegen de vermeende ‘Spaansche’ overheersing, de katholieken versus protestantse sektes. Je had ook een heel ander verhaal kunnen bedenken als hoofdverhaal: de machtsstrijd tussen kooplieden die meer invloed opeisten en de Oranjes, die door Maurits werd beslecht met wat executies.

Ach, er moet altijd iemand de baas zijn, want mensen zijn leidervolgers, net als wolven en chimpansees. Anders ontstaat er een puinhoop en wildgroei. Zo geldt dat ook met je ‘unificerende verhaal’, een verhaal dat ‘leidraad’ is. Zoals het Sociaal Cultureel Planbureau schrijft bij monde van Willem Frijhoff:

Historisch is in het verleden teruggegrepen op de betekenis van de Bataven voor het latere Nederland. De Romeinse geschiedschrijver Tacitus roemde de moed, strijdlust en gelijkheidszin van de Bataven.

Het eigenzinnige vrijheidsideaal waar de Nederlander tegenwoordig om bekendstaat, hangt samen met een reputatie die al bij de vrijgevochten Batavieren begon: een spreekwoordelijke botheid en boersheid en gebrek aan subtiliteit van de Hollanders. (…Friezen dus, West-Friezen)

Maar geschiedenis is geen kwestie van lineaire verbanden. Zo braken onze voorouders in de jaren na 1572 radicaal met de heersende politieke en religieuze macht, en vernieuwden ze de samenleving op twee manieren. De federale Republiek van de Zeven soevereine Provinciën als politiek bestuur kwam in plaats van een centraal geleide monarchie.

Dat zijn toch weer die West-Friezen (Hollanders) die stijfkoppige …
In mijn fotografisch en prozaisch debuut ‘Liever dood dan Slaaf, een pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid’ zetten we de bijl in die Batavieren-Bullshit. Immers, het oudste Nederlandse volk in bio-geografisch opzicht, dat zijn de Friezen.

Hollanders zijn West Friezen (Kennemerland en regio Leiden), die zichzelf gingen hernoemen vanaf de elfde eeuw om zich van andere West Friezen te onderscheiden. Dat botte en boerse van ‘Hollanders’, dat is juist heel Fries. Mijn joodse schoonmoeder uit Koedijk woont aan de Westfriese Dijk, je hebt in Alkmaar ook een Friese brug.

De centraal-Friezen die in reclames met ‘It Kin Net’ en de Elfstedentocht nog wat vertedering mogen oproepen bij Randstedelingen, die herinneren henzelf aan hun eigen oorsprong, ‘Hollanders'(Friezen) die dichter bij de natuur zijn gebleven.

De Friezen die in Diaspora gingen nadat onder Napoleon (1812) standaard-achternamen werden opgeschreven, die noemden zich ‘De Vries’. Daarvan bestonden in heel Nederland met enkele geografische hotspots in 2007 liefst 77 duizend. Ik ken maar 1 ‘Der Nederlanden’, mijn vroegere chef bij de Stadsredactie van Het Parool in Amsterdam.

Je Nederlander ‘voelen’ is dus- naar Schlomo Sand’s analyse – een kunstmatige constructie, die door massa-onderwijs gemaakt kan zijn.

Kwade reuk van nationalisme, waarom?
In de negentiende eeuw was nationalisme overigens een progressieve beweging, van volken die zich bijvoorbeeld wilden vrijvechten van de grote keizerrijken. Denk aan de Bulgaren die zich na eeuwen overheersing door het Ottomaanse Rijk wilden vrijvechten. Nationalisme was emancipatiestrijd.

In de negentiende eeuw kwam ook het Zionisme op in Europa, dat uiteindelijk tot de creatie van Israel leidde. Dat geloof behelst- zo beschrijft Sand ondermeer- het geloof dat er een (raciale) eenheid van een ‘Joods volk’ zou zijn met eigen thuisland. Dat zou door de Diaspora heen haar eenheid bewaard hebben. In de aannames onder de constructie van die identiteit, zet Schlomo Sand de bijl.

En hier gaan we later nog verder op in. Al gun je natuurlijk ieder zijn eigen verhalen, waar je inspiratie uit kan putten. Wat is er immers aan ‘de’ feiten…Verbeelding is veel belangrijker.

‘De Vries’ bestaat wel als achternaam. Zonder de biologie mee te rekenen, dan hou je culturele en sociologische argumenten over. En dan is ook ‘Friese identiteit’ niet meer dan een sociale constructie. De website van Friese Nationalisten ‘Frij.FRL’ haast zich te stellen dat ze ‘niet nationalistisch‘ zijn. Blijkbaar is het woord zo besmet, dat het om nader onderzoek vraagt…

Je gunt mensen in Israel ook het recht om voor zichzelf op te komen. Toch?

Wat is een ‘volk’ en een ‘natie’ eigenlijk?
We volstaan eerst met de definitie die Sand moet neerzetten van wat een ‘natie’ en ‘nationalisme’ kan inhouden. (Op basis van Benedict Anderson en Ernest Gelner). Uiteindelijk kun je een term of begrip pas op de snijtafel leggen, wanneer je dat eerst helder omschrijft.

De grappigste en meest korte definitie van een ‘natie’:

Een groep mensen verenigd door een gedeelde misvatting over hun herkomst en een gedeelde afkeer van hun buren (Karl Deutsch)

Een historisch-academische groep definities uit het boek van Schlomo Sand luidt als volgt.

• Een natie is een menselijke groep waar universele educatie leidt tot een homogene massacultuur dat claimt gemeenschappelijk en toegankelijk te zijn voor alle leden
• De natie geeft aanleiding tot een gevoel van civiele gelijkheid
• De natie kent een linguistisch continuum (taaleenheid)
• In contrast met de onderdanen van pre-moderne regeerders, bestaan er burgers van zo’n ‘natie’ die nastreven deel van die natie uit te maken
• De natie heeft een gedeeld territorium waarvan de leden vinden dat zij de enige eigenaren zijn
• De natie kent een gedeelde economie die sterker verbonden is dan met de economieen buiten die landsgrenzen.

De Nederlander bestaat biologisch gezien niet
Het eerste bezwaar bij lezing van een historicus met Marxistische wortels en voorouders is: We zien hier dat uitsluitend sociale en economische argumenten aangedragen worden, in de school van Max Weber.

Het nadeel van die Weber-benadering, is dat je de biologie over boord gooit en in het moeras van sociologische speculatie je houvast moet vinden. In Liever dood dan Slaaf kijken we dus gewoon als een natuuronderzoeker naar het beestje De Vries, de geografische oorsprong, het ontstaan van dat beestje in zijn zeeklei-habitat.

Natie is afgeleid van native, natal, geboorte. Het lijkt een open deur dat een stugge Fries en een heetgebakerde Andalusier opvallende uiterlijke en mentale karakterverschillen hebben.  Die moeten ook een (deels) biologische verankering hebben.

De Argentijnse met overduidelijk Duits bloed Maxima had gelijk om te zeggen ‘De Nederlander bestaat niet’. Het is een constructie. Wel had je verschillende volken voordat de natiestaat werd uitgevonden, Friezen als kustvolk, Saksen, Franken. Die zijn bij de volksverhuizingen stevig gemixt, maar met name de Friezen bleven als kustvolk meer dan anderen hun eigen aard behouden.

De eigenschap die in het ene milieu voordeel geeft, kan juist nadeel zijn in het andere. De Friese filosoof van het Agrarisch Humanisme Desiderius Erasmusma met zijn Lof der Botheid: bij het communiceren met koeien kan dat eeuwen succesvol werken, maar in een ander milieu werkt het juist tegen je.

Bij de eigenschappen die je ‘superieur’ acht zit een subjectief waarde-oordeel. De 1 houdt van jazz en de ander van metal. Of van allebeide.

Die groepen kun je tot op zekere hoogte ook zien als biogeografisch gescheiden entiteiten( tot aan de moderne tijd), die door die afscheiding van eigenschappen gaan verschillen.Tenzij je ontkent dat mensen biologische wezens zijn, die tot op zekere hoogte aan de zelfde biologische wetmatigheden en (natuuurlijke) selectie onderhevig zijn.

Bergmann’s regel
Het habitat waarin je opgroeide moet bij vorming van ‘de aard van het beestje’ dan een grote rol in spelen. Waarom zijn Friezen en Scandinaviers zo groot? Zoals ik beschrijf in hoofdstuk 3 heeft dat mogelijk te maken met Bergmann’s regel. Hoe noordelijker en kouder, hoe groter en zwaarder dieren zijn. Een Finse havik is groter dan een Hollandse, een Spaanse slechtvalk is weer kleiner dan een Nederlandse en de woestijnvarianten zijn al helemaal van die scharminkels.

Dat heeft te maken met de verhouding huidoppervlak-gewicht. In hete gebieden is het handiger meer oppervlak te hebben om warmte kwijt te raken, terwijl je in koude gebieden juist graag je warme persoonlijkheid behoudt. Meer dan religie en cultuur moet ‘natuur’ bij mensen hun aard bepalen, zo is mijn insteek. We waren als Friezen voor de fanatieke adoptie van het protestantisme nog fanatiek katholiek, daarvoor geloofden we in Wodan.

Toen sloegen ze hier die katholieke prediker Bonifatius nog de kop in. Frjemd Spul!

Het kaatsen is een 19de eeuwse import, en Skutsjesilen is folklore van gelijke oudheid. Het fanatisme waarmee het bedreven en beleefd wordt zegt dan meer over ‘Friezen’ dan die sporten zelf. De moderne Friese taal is ook een constructie, met veel Nederlandse leenwoorden die ‘ver-Friest’ worden. ‘Duurzaam’ noem je dan ‘dworsom‘, het riekt even goed naar vestzak-broekzak, subsidieverspilling en het groen verven van corruptie.

Shlomo Sand gaat vooral in op de religieuze sanctionering van exclusiviteit van een ‘volk’, en hoe flexibel/opportunistisch zaken als ‘natie’ en ‘volk’ als begrippen gehanteerd en verzonnen worden, met name sinds de 19de eeuw. We zullen daar binnenkort nader op terug komen, reuze benieuwd wat hij te melden heeft.

De controverse rond zijn boek maakt het bijna iets waar je jezelf beter niet aan kunt branden. Maar je moet toch weten welke argumenten hij hanteert. Zijn constructivisme lijkt me vooralsnog dus wat te ver gaan. Er is toch ook zoiets als biogeografische en biologische afstamming, en dat ‘verzin’ je niet. Maar ‘Nederlanderschap’ zijn, dat voldoet dus wel alvast aan zijn criteria voor een ‘constructie’, een erfenis van de moderne tijd vanaf 1500.