Op de zondag geen profane boodschappen. Dan lezen we uit De Heilige Schrift, Het Boek zonder welk er geen Westerse cultuur was geweest. We gaan verder in het boek Exodus, de uittocht uit Egypte. Eenmaal in de woestijn komt Mozes met een hele reeks wetten, die door JHWH hun God gesanctioneerd zouden zijn.

De Tien Geboden zijn het meest bekend, maar de daarop volgende reeks wetten en wetjes niet of nauwelijks. De kern is steeds dat JHWH zijn volk wil ‘heiligen’, als een ongeschonden natuurreservaat tussen de andere volkeren.

Je kunt Exodus daarom ook zo lezen: loop niet te muggenziften op allerlei detailwetjes, maar hou de ‘Geest van de Wet’ in achting. Wie wil zijn eerstgeboren zoon immers nog offeren, of een lammetje slachten in de plaats daarvan?

Met de Tien Geboden kun je leven, maar…
De meeste van detailwetjes in Exodus, na de Tien geboden lijken op praktische voorschriften, die tijdsafhankelijk geldig zijn. Niet een soort ‘eeuwig durende’ universele kosmische wetten. Wat bijvoorbeeld te denken van dit staartje van het reeds vorige week besproken Bijbelboek Exodus 22:

Als u iemand van Mijn volk, een van de armen onder u, geld leent, dan mag u zich niet als een schuldeiser tegenover hem gedragen. U mag hem geen rente opleggen. Als u het kleed van uw naaste in onderpand neemt, moet u dat aan hem teruggeven voordat de zon ondergaat.

Dat is immers zijn enige bedekking. Het is de kleding over zijn huid. Waarin zou hij anders moeten slapen? Wanneer hij tot Mij om hulp roept, zal het gebeuren dat Ik het zal horen, want Ik ben genadig!

U mag de rechters niet vervloeken, en de leiders van uw volk mag u niet verwensen.

U mag van uw volheid en van uw overvloed niet achterhouden. De eerstgeborene van uw zonen moet u Mij geven. U moet hetzelfde doen met uw runderen en uw kleinvee; zeven dagen mogen ze bij hun moeder blijven, op de achtste dag moet u ze Mij geven.

U moet voor Mij geheiligde mensen zijn. Daarom mag u geen vlees eten van een dier dat op het veld verscheurd is. U moet dit voor de honden werpen.

Geen aas eten, logisch, maar alle eerstgeborenen de keel door snijden?…
Dat je geen aas eet, dus een stuk been afsnijdt van een gnoe die door leeuwen is gedood, dat valt culinair te verdedigen. Je weet niet hoe lang dat al in de zon ligt te bakken en besterven. Wat geen zinnig mens meer doet is echter het een na laatste: je eerstgeboren zoon offeren, want dat is wat ‘aan Mij geven’ betekent.

Eerder in Exodus 13:2 en 12 zie je dat JHWH de dood eist van alles dat als eerstgeborene ter wereld komt. Alsof hij een soort bloeddorst wil lessen. Zoals Hij dat al deed bij alle eerstgeborenen van de Egyptenaren. En bij iedereen die zijn deur niet met lamsbloed had ingesmeerd, zodat ‘De Verderver’ die deur voorbij zou gaan. Dat ‘voorbij gaan’ was ‘Passcha’, in het Engels Passover.

Exodus 13: 2 stelt:

Heilig voor Mij alle eerstgeborenen: alles wat de baarmoeder opent onder de Israëlieten, van de mensen en van het vee, dat behoort Mij toe.

Hieruit leidden sommigen af, dat de JHWH-cultus ook mensenoffers bliefde. Want hier staat zonder omhaal dat je eerstgeboren zoon als offer moet dienen voor de bloeddorst van JHWH.

Bij mensen verwacht Hij 10 passages verder dat je een losoffer brengt, dus dat je in plaats van je eerstgeboren baby dan een stuk jongvee zonder gebrek doodt.

Maar alles wat de baarmoeder van een ezelin opent, moet u vrijkopen met een lam. Als u het niet vrijkoopt, moet u het de nek breken. Maar wat de mensen betreft, moet u alle eerstgeborenen onder uw zonen vrijkopen.

Dat lijkt weer op de streek die JHWH aan Abraham flikte. Dat Hij ‘m vraagt zijn zoon Izaak te offeren, en dan op het laatst geeft Hij een lammetje in de struiken verstrikt als plaatsvervanger. ‘Grapje, ik wilde je alleen maar op gehoorzaamheid testen’…

Dus, wie in Nederland zijn eerstgeboren zoon wil doden omdat JHWH dat vraagt, of wie een lammetje de keel doorsnijdt als losoffer omdat hij een baby heeft gekregen: hoe kijk je daar nu tegenaan?

Met Jezus Christus als ‘het lam’, gaat de Verderver nu aan alle deuren voorbij die Zijn Naam op hun voorhoofd hebben geschreven. Althans, zo luidt de christelijke theologie.

Dus wanneer niemand bij gezond verstand nog zijn kinderen offert als dank, of daarvoor een lammetje de keel doorsnijdt, waarom zou je dan het gebod om de leiders van je land niet te verwensen nog serieus nemen. Wat als deze leiders als Mark Rutte zijn, pathologische leugenaars die hun land verraden voor een internationale carriere?

Mag je rechters niet vervloeken, wanneer deze zijn als Marie Tan de Sonnaville, de Avondklokrechter die aantoonbaar corrupt en politiek gemotiveerd was? Wanneer je kampt met een Openbaar Ministerie dat uit naam van ‘ondermijning’ tot politieke vervolging overgaat?

De meerderheid niet volgen in het kwaad
Het verbod op rente heffen aan arme volksgenoten, dat klinkt dan weer redelijk. Dat zou ook moeten betekenen dat je het fenomeen ‘incassobureau’ afschaft en het CJB. Hoeveel mensen zijn al in de schuldsanering gejaagd, door absurde boete-verhogingen? Iemand kan een boete niet betalen, dus verveelvoudig je die? In plaats van dat je ‘m omlaag brengt.

De opsomming van voorschriften waarmee Exodus 23 opent gaan aldus:

U mag geen vals gerucht verspreiden (dus geen NOS Journaal kijken? RZ), en u mag een schuldige niet uw hand reiken door een misdadige getuige te zijn. U mag de meerderheid niet volgen in het kwaad, en u mag in een rechtszaak niet zo antwoorden dat u zich schikt naar de meerderheid om zo het recht te buigen.

U mag een arme bij zijn rechtszaak niet voortrekken. Wanneer u een rund van uw vijand of zijn verdwaalde ezel aantreft, moet u het dier beslist bij hem terugbrengen. Wanneer u de ezel van iemand die u haat, onder zijn last ziet liggen, moet u zich ervan weerhouden om het aan hem over te laten. U moet de ezel beslist samen met hem overeind helpen.

U mag het recht van de arme onder u niet buigen bij zijn rechtszaak. Houd u ver van bedrieglijke zaken. Een onschuldige en een rechtvaardige mag u niet doden, want Ik zal de schuldige niet rechtvaardig verklaren.

Een aantal geboden zijn afgeleiden van de eerdere Tien Geboden, zoals geen vals getuigenis geven. Of dat je niet mag stelen. Dat je de meerderheid niet mag volgen in het kwaad, ligt ook in de Geest der Wet van de Tien Geboden. Zelf verantwoordelijk zijn in God’s aangezicht. ‘Iedereen doet het dus moet ik/mag ik ook’ is geen excuus waarmee je bij JHWH wegkomt.

Gezond verstand voor die tijd
Maar hoe zou je het overeind helpen van andermans bezweken ezel nu moeten invullen? Dat je de ANWB belt als iemand’s auto op de kant ligt? Basale behulpzaamheid dus.

Andere voorschriften ogen ook als ‘common sense’, zoals dat je bouwland niet uitgeput mag raken door daar steeds het zelfde gewas te groeien. Dat je gastvrij bent, en gasten niet uitzuigt kun je anno nu ook nog wel wat mee. De Nederlandse Horeca zou goed doen Exodus 23 nog eens tot zich te nemen:

U mag geen geschenk aannemen, want het geschenk maakt zienden blind en verdraait de woorden van de rechtvaardigen. U mag de vreemdeling niet onderdrukken, want u kent zelf de gesteldheid van de vreemdeling, omdat u zelf vreemdeling geweest bent in het land Egypte.

U mag zes jaar uw land bezaaien, en de opbrengst ervan verzamelen, maar in het zevende jaar moet u het met rust laten en het braak laten liggen, zodat de armen onder uw volk kunnen eten; en het overschot ervan kunnen de dieren van het veld eten. U moet hetzelfde doen met uw wijngaard en met uw olijfbomen.

Zes dagen moet u uw werk doen, maar op de zevende dag moet u rusten, zodat uw rund en uw ezel kunnen rusten, en de zoon van uw slavin en de vreemdeling op adem kunnen komen. Bij alles wat Ik tegen u gezegd heb, moet u op uw hoede zijn. U mag niet aan de naam van andere goden denken, die mag niet uit uw mond gehoord worden!

De herhaalde oproep om de zondagsrust te respecteren is weer een echo van de Tien Geboden.

Geest van de Wet
Je zou hier dus uit kunnen afleiden, dat er verschillende wetboeken circuleerden en verhalen over de vestiging van de JHWH-cultus. Die kwamen dan uiteindelijk gebundeld in dit bijbelboek terecht, vaak nog eens in herhaling in de bijbelboeken Leviticus en Deuteronomium.

Veel van die voorschriften zijn anno nu zo praktisch niet meer. Hoewel je in het dagelijks leven ezels blijft tegenkomen, maar die zijn dan van het mensengeslacht.

Veel Bijbelse detailwetjes zijn ook niet uit te leggen als algemeen geldige kosmische wet. Vervolgens kun je dan twee kanten op; alles wegrelativeren dat in Exodus staat. Want als het ene nu niet meer geldt, waarom zou het andere dan wel van toepassing zijn? Of de weg kiezen die in de christelijke traditie open staat: leven naar de ‘geest van de wet’…

In de katholieke traditie bestond immers het idee dat goede mensen slechte wetten overtreden. Uiteindelijk sympathiseer je met mensen, die een goed hart hebben, niet met mensen die zich verschuilen achter ‘de regels’ of achter een religie.

Haal Jezus Christus weg uit de beleving van mensen, en wetticisme is het enige dat overblijft van ‘je moet de ezel overeind helpen want dat staat daar in dat boek in artikel zus en zo’… Je krijgt een splitsing tussen recht en rechtvaardigheid, tussen recht en waarheidsvinding.

Wie nog wel die echo van God in het hart hoort galmen, dat Verlangen naar Heelheid, Volheid, Rechtvaardigheid, die zal zich in deze ontwortelde massa-maatschappij verder en verder een balling voelen. De moraal van deze weekpreek is dan ook: lees de Bijbel in zijn geheel, ga niet op een paar passages af, en ruk die niet uit context voor wat voor doeleinde ook.

Dat kan het goede van je geloof vermoorden zodat je rancuneus atheist wordt. Of het kan leiden tot ongeloofwaardig dogmatisme. Beide houdingen zijn een teken dat je niet ‘gelooft’ in de zin van ‘Vertrouwen’ hebt in de universele kosmische wet van de Liefde. Die Geest van de Wet, die je eigen verstand (gelukkig) ver te boven gaat.

Heb een goede zondag.