Reddende domheid…

Bosmieren hebben 1 grote vijand. De groene specht. Hier is zijn aambeeld

In dit zaterdagse archiefverhaal, mijn vogelproza over de specht voor de Friese vogelwacht in 2008. We hameren het er nog maar eens even in: dieren blinken niet uit in intelligentie. Kijk naar de specht, die aan de kost komt door te headbangen tegen een boomstam. Maar juist in een zekere onverschilligheid en domheid ligt hun sleutel tot succesvol leven.

Boorne als Bosrivier tussen Lippenhuizen en Beetsterzwaag

De specht kan alleen bij zijn voedsel komen door zijn hoofd te beuken tegen de boomschors. De Schepper gaf hem daarom een stevige snavel om na lang hameren en beitelen een verborgen larf uit een gat in het hout te kunnen trekken. Je vraagt je iedere keer bij zo’n roffel af, of dat niet zeer doet. Er zit dan ook een schokdemper op het voorhoofd, maar dat lijkt niet meer dan een doekje voor het bloeden.

Natuurlijk, dat begrijpen we best, de specht is zoals dat heet ‘aangepast aan zijn milieu en levenswijze’ Maar dat was niet omdat hij daarvoor koos, maar omdat andere dieren hem geen keus lieten. Andere grotere concurrenten vóór de specht, hadden de makkelijke hapjes al weggeroofd. En dus bezette de specht een zogenaamde ‘niche’ zoals biologen dat noemen. Vergelijk dat rare woord ‘niche’met een plek waar niemand zegt te willen wonen. Tot pioniers noodgedwongen ontdekken dat het er eigenlijk best uit te houden is, ‘zolang je maar niet te kritisch bent.’ De niche is kortom het biologische equivalent van het Almeregevoel.

Dat de specht al duizenden jaren dit leven kritiekloos volhoudt dankt hij aan een andere gave van de natuur: een gebrek aan hersens en zelfbewustzijn. Dat gebrek voorkomt niet alleen hoofdpijn, maar behoudt ook zijn gemoedsrust. Zodat hij niet op een dag zijn voorteen (een specht heeft twee tenen voor en twee achter, en kan niet zijn middelteen opsteken) de lucht in steekt en uit de band wil springen. Ik pik het niet langer!

Een gebrek aan zelfreflectie voorkomt dat de specht in opstand komt tegen het ecosysteem, en rare dingen doet die zijn leeftijd op aarde inkorten. Een omschrijving van het gemiddelde spechtenleven in notendop is voldoende om mijn punt te illustreren.

De specht klopt een beetje hier tegen een boom, jaagt daar een concurrerende specht weg, legt een ei in een holletje en roept igligligli volgens de vogelgids. De vogelliefhebber die nog wat eigenschappen kent mag het rijtje aanvullen, maar het is erg overzichtelijk. Het spechtenleven lijkt op het weerbericht van Piet Paulusma op repeat.

Speulderbos met zwammen op beuken

Stel uzelf nu voor als zelfbewuste specht, terwijl u alweer tegen die zelfde boom roffelt, au au au, en weer igligli laat klinken om weer dat vrouwtje duidelijk te maken dat ze welkom is. Maar nu heeft dat eveneens zelfbewuste secreet plotseling heel andere plannen. Ze wil helemaal niet komen, en denkt ‘fuck you, ik bedenk zelf wel wat ik doe, die lokroep van je heeft helemaal geen effect meer op mij. Verzin eens iets anders,’.Enzovoort.Zij had natuurlijk gewoon igligli moeten terugroepen en haar natuurlijke plichten moeten vervullen. Maar een zelfbewuste Eva kan weigeren om te gehoorzamen aan die orde. De slet.

Nu had u dat misschien, een beetje knorrig nog nooit zo gezien. Maar die weigering komt voort uit een minimale vorm van intelligentie, een besef van verleden, heden en een toekomst die ‘beter’zou kunnen zijn. De kreet fuck you, of een meer officiële verklaring van bezwaar tegen de loop der dingen, is een teken van bewustzijn dat alleen mensen kennen.

We staan er op dit punt echt alleen voor. Zelfs dieren die wel een zeker hersenvolume hebben, kunnen zich niet op een dag afvragen: waar zijn wij in godesnaam mee bezig? Om vervolgens eens hun leven helemaal om te gooien. Ook daar verloopt het leven al jaren zonder enige variatie.

Neem bijvoorbeeld de zang van een walvis, een zogenaamd ‘intelligent’dier. Volgens sommige dierenvrienden steekt die zang muzikaal beter in elkaar, dan muziek die mensen kunnen maken. Tot je de rationele meetlat pakt. Dan hoor je dat zo’n suïcidaal balkende potvis op zijn best concurreert met Bob Dylan live in een diepe depressie. En dat al miljoenen jaren lang.

Het Oerbos…Bialowieza

Dat grote hoofd is ook bedrieglijk. Dit dankt de potvis voornamelijk aan een reservoir blubber, die helpt om op grote diepte in zee de druk van 200 maal de atmosfeer te weerstaan. Was hij werkelijk intelligent, dan bedacht dit zoogdier wel een comfortabeler manier om zijn eten te vinden. Want wie duikt er nu al miljoenen jaren naar 2000 meter diepte met een pot gel in zijn voorhoofd, voor één inktvis?

Een natuurwonder, maar niet iets waar je zo’n potvis nu credits voor kunt geven. De feature zat er al op, zoals de MP3-speler op je I-pod, en dat verandert pas als de Grote Techneut een nieuwe versie op de markt brengt.

Het compliment aan de hoogontwikkelde zang en intelligentie van de potvis valt nuchter gezien dan ook samen te vatten met de volgende opmerking: ‘Goed zo debieletje’. Het soort compliment, dat je iemand geeft van wie je heimelijk niets verwacht. Op die manier valt veel overtrokken bewondering voor De Natuur met hoofdletter te typeren. Maar ook adoratie van wetenschappers voor een ‘intelligente’aap die in staat is om met fiches de combinatie ‘geef banaan’te leggen. Weet u hoeveel manuren en bananen die prestatie kostte?

Je kunt je wel afvragen of zelfreflectie zo’n aanwinst is. In de natuur zijn niet intellect en carrièresnelheid de graadmeter voor succes, maar een lange overlevingstijd met veel nakomelingen. Een krokodil overleeft al 200 miljoen jaar met enkel een bek vol tanden. De geheimen van het atoom en E=MC2 laten hem zichtbaar koud, tenzij het tussen zijn kaken past. Het is nog de vraag, of mensen evenveel overlevingstijd is gegund als de krokodil, zo met anderhalve kilo ballast in de kop.

Het oerbos… Europese laagland-jungle

Je kunt dus meewarig opmerken dat spechten, en medespelers in het dierenrijk net soapacteurs zijn. Er zit geen enkele diepgang in de karakters. Je kunt zo een paar afleveringen in de geologische geschiedenis missen, en toch de draad weer oppakken. Maar toch kan de serie jarenlang doorgaan. Succes in de natuur is standhouden in een gekozen format, en aan een winnend team niks veranderen. Het alternatief is een recept voor gedonder en dalende kijkcijfers.

De specht heeft dankzij zijn hersengebrek geen activisme en andere ismes nodig om te hameren op zijn gelijk, dat meestal in boomvorm rechtop staat en rot van binnen is. Zolang er bomen, mieren en houtwormen zijn, blijft hij met deze aarde mee rondjes draaien. Je zou zijn gebrek aan ambitie bijna als tevreden kunnen uitleggen, als hij zich daarvan bewust zou zijn. Zolang er voldoende nageslacht volgt dat zijn voortbestaan garandeert, heeft de vogel naar biologische maatstaven succes.

Misschien laat succes zich dus niet vangen in actiepunten en verbeterplannen. Je moet gewoon standhouden in je eigen niche en nakomelingen produceren, zoals de specht al duizenden jaren probleemloos doet. Je aanpassen aan de gegeven omstandigheden. Voor het gros van de Nederlanders betekent dit jezelf verbouwen tot je in een rijtjeshuis past.

Dat betekent niet dat een dubbeltje een dubbeltje moet blijven. Wel dat je alleen maar zo goed mogelijk kunt worden in je eigen diersoort. Wie als specht is geboren kan een goede specht worden maar geen uil, al lijkt het nachtleven nog zo mooi. Pas in volgende generaties met andere genen zijn er weer meer revolutionaire mogelijkheden.

De specht is dus nog niet zo slecht af. Hij vindt het spechtenleven zo gek nog niet en die wijsheid, of is het grijsheid, bespaart hem veel energie. Zo hamert hij ieder voorjaar weer even enthousiast op het zelfde aambeeld. Ik heb die bij mij in de achtertuin nooit op een wanklank kunnen betrappen. Ook niet als het pindanet eens scheef hing of wanneer de stoep niet was geveegd. Igligligli blijft hij roepen: Laat de vrouwtjes maar weer komen.

Het boek met schutbladen van historisch Frisia

  • Meer proza en fotografie van de Natuurlijke Historie? Bestel mijn Meisterwerk ‘Liever dood dan Slaaf, een Pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid’, via www.lieverdooddanslaaf.com

2 Replies to “Reddende domheid…”

    1. Het is even wachten tot Rutte en Kaag hun nieuwe baantjes in Brussel gaan invullen. Dan stijgt het gemiddelde IQ van beide landen.
      Win-win en gelijkwaardige basis voor vereniging der volken…

Laat een reactie achter aan :Michael. Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *