Natuurbescherming is in de eerste plaats cultuurbescherming, gemotiveerd door liefde voor je omgeving en ontzag voor Het Leven. Je beschermt je afkomst, tradities, omgeving, en een mentaliteit, zodat je met het goede van vroeger vooruit kunt. Omdat sommige Friezen en ‘Vrije Friezen in mentaliteit’ langer ‘ouderwets’ bleven op veel vlakken kunnen zij als ‘ergens’-mensen hier een voortrekkersrol innemen.

Ondergetekende remigreerde na twee decennia Wageningen en Amsterdam weer naar Friesland. Vanwege de lage huizenprijs. En vanuit het idee dat je eens moet wortel schieten. Dat kan het beste op je geboortegrond. Dat simpele idee, kwam op academisch verantwoorde wijze van een Schotse ecoloog, tijdens verblijf als assistent-hertenjager op Isle of Rum. Die schreef dat de Schotse jeugd niet weg moest trekken maar na studie en werkervaring moest terugkeren.

Dan hou je de gemeenschap compleet, als een lichaam met hoofd, hart en handen. Anders krijg je een kip zonder kop, afhankelijk van subsidies en politiek van de centrale overheid.

Dat is namelijk het lot van vele Europese plattelandsgebieden die tegen krimp vechten. Ondernemende jeugd trekt weg, gaat studeren en blijft in stedelijke centra kleven. Daar leven velen als permanente toerist, zonder worteling of binding met geboortegrond. Dat woord ‘toerist’ is afgeleid van de Grand Tour die gefortuneerde Engelse jeugd vroeger maakte. Even bij pa en ma weg als ‘tourist’, de bloemetjes buiten zetten op toer langs de grote steden zoals Rome en Parijs. En vervolgens kon je dan- na alles te hebben ervaren- terugkeren en de verantwoordelijkheden van je vader’s bedrijf of landgoed dragen.

Die laatste stap is dus van belang, terugkeren met opgedane ervaring. Met een rusteloze geest is ondergetekende bijna overal geweest. Van Amerika tot Israel en van Andalusia tot Scandinavië, met journalistiek als alibi. Een leerzame ervaring qua natuurbescherming, was de wijze waarop een handjevol Israeli’s meer klaar bokste voor hun lokale vogelbescherming, dan de met loterijmiljoenen en subsidies volgespoten clubs hier. En daarnaast een gastverblijf bij Hawk Mountain Sanctuary in Pennsylvania. Die plek – een bergrug in de Appalachen- heeft in Amerika een symbolische waarde, omdat daar de bescherming van roofvogels in de jaren ’20 vorige eeuw begon.

Een welgestelde vrouw uit New York, Rosalie Edge die zag hoe lokale sportschieters alle overtrekkende haviken, valken en buizerds uit de lucht knalden, alsof het levenloze dingen waren. Ze kocht de hele berg daarom op met sponsorgeld. Zo raakte een stukje belangrijke vogeltrekroute beschermd, doordat particulieren een stukje reservaat kochten. Een les: Eigendomsrecht is belangrijk bij natuurbescherming. Dan kun je op je eigen land zelf bepalen wat je doet, welke natuur je van belang vindt om te behouden. Los van de vraag wat de centrale overheid nu weer heeft bedacht, of wat de politieke mode is.

De directie huisde in een centrum voor ‘conservation learning’, dat was geschonken door een Armeens-Amerikaanse zakenman, Sarkis Acopian. Die was enthousiast en vrijgevig geworden, omdat een Armeense student van Hawk Mountain Sanctuary de eerste roofvogelgids van Armenië had opgesteld. En die daad was meer dan enkel een vogelgids, het was een uiting van nationaal zelfbewustzijn voor een onderdrukt volk in diaspora. Het Centrum leidt biologen uit alle landen op tot natuurbeschermers. Zoals de Armeense student. Die kunnen vervolgens in eigen land met die kennis natuurwaarden op eigen geboortegrond beschermen.

Want natuurbescherming die beklijft, die moet niet van import komen, of een zielloze bureaucratie in Den Haag of Brussel. Maar van je eigen gedreven mensen ter plaatse. De kieviten die de Vogelwacht beschermen wil als Fries voorjaarssymbool, zijn onderdeel van cultuurbescherming. Je beschermt zoveel meer dan een vogel met wat eieren. Je moet ook de mensen, de boeren, een mentaliteit en kennis beschermen die aan de basis staat van Friese natuurbescherming-praktijk. Opdat we als Friezen niet onszelf verliezen in de maalstroom van de mainstream.

Dus moeten we onze eigen Friese natuur beschermen in de brede zin van het woord.

De posities van invloed lijken nu namelijk ingenomen door mensen die geen Friese mentaliteit hebben. Dus hoe moet je dan je eigen natuurpraktijk van weidevogelbescherming in stand houden, als bij beslissers urbane import zit die je niet begrijpt. De Leeuwarder Courant is nu in bezit van een miljardair-Belg, Thomas Leysen, met een importjongen als hoofdredacteur. De rechterlijke macht krijgt ondanks een bordje ‘praet mar Frysk’ bij de ingang van het gerechtshof nog geen Friese zin uit het keelgat.

Het cultureel centrum bij uitstek, het Fries Museum heeft een Belg als directeur. Waar zijn meer Friezen om Utens, die na internationale werkervaring op te doen uit de Diaspora terugkeren om die posities in te nemen?

Ons eigen kustgebied wordt door een importjong met de naam ‘Rozjee’ verkocht in het Engels, Visit Wadden. Terwijl het Waddengebied van Wieringen tot Denemarken eigenlijk het oorspronkelijke Groot Friesland is, Magna Frisia. Leeuwarden heeft sinds 2018 geen stadsplattegrond meer maar ‘city map’ en ‘Groningen University Campus’… Waarom zou je op die wijze internationaal willen lijken? Tenzij je blijkbaar zo weinig buiten je postcode kwam, dat je geïmponeerd raakt wanneer iemand gebrekkig Engels probeert te spreken.

‘We tellen eindelijk mee!!’

Het Fries provinciebestuur lijkt vooralsnog te grossieren in het ‘voorop lopen in meelopen’ met Haagse mores. De angst regeert te zeer om voor het eigene op te staan, behalve bij de partijen die systematisch van machtsdeelname worden uitgesloten. Dat geldt al helemaal bij de corrumpering van ‘groen’. De bebouwing van natuur- en vruchtbare landbouwgrond met energie-industrieterrein uit naam van ‘klimaat’, de hetze tegen boeren uit naam van stikstof.

Zodat de ruggengraat van Friesland, de sociaal-economische infrastructuur van het boerenland gebroken raakt. En dan komt er ‘natuurontwikkeling’- lees braaklegging met zompig ganzenland- in de plaats. Is er niet 1 rechte rug om te zeggen dat die groene Keizer geen kleren aan heeft?

Nu ligt in de weilanden bij Kie een zonne-energieterrein. Precies daar, waar wij vroeger op een klein perceel zes nestjes met grutto-legsels vonden, tureluur en de slobeend. ‘Groene’ energie mogen ze dat industrieterrein in groen weiland nu noemen. In weidevogelgebied van de oude Middelzee onder Leeuwarden verscheen niet alleen de ‘Haak om Leeuwarden’, maar ook vele tientallen hectares energie-industrieterrein.

Geen ‘Aanvalsplan Grutto’ met Pieter Winsemius zal die industrialisering van het buitengebied terugdraaien. Sterker nog, de clubs die aan het aanvalsplan deel willen nemen, zijn ook clubs die dat energiebeleid politiek steunen. Pieter Winsemius is zelfs aanstichter daarvan.

Na een aantal jaren terug, viel kortom op dat de ‘Echte Fries’, trots op eigen afkomst, zoals ik die in karakter van voorvaderen Rypke en Wybe kende met uitsterven bedreigd leek. Zeker op plekken die er toe doen, het ‘hoofd’ van het lichaam. Even snel inbindend als de grutto-populaties door industriële landbouw en predatie. De ‘Rjocht en Sljocht’-mensen van ‘sa ist’ en net oars’, die zeggen durven waar het op staat. Die weten dat ‘de wierhiet een skel lut’ kan hebben, en die daar niet bang voor zijn.

Je kunt verdampte gemeenschapszin niet camoufleren met campagnes voor ‘mienskip.’ En ‘duurzaam’ is nog altijd evenveel misbruik van belastinggeld voor privaat gewin, wanneer je het ‘dworsom’ noemt.

Blijkbaar is er – als het er echt toe doet- geen diep verankerde waardering van eigen land en afkomst, behalve wat gesubsidieerde taalfolklore. Misschien zouden Friese bestuurders dus een aantal jaren moeten opkrassen naar het buitenland, om de waarde van het eigene weer in te zien. Juist dankzij remigratie herontdekte ondergetekende dat eeuwenoude Westergose kleiland weer, ontworsteld aan de zee.

Als adolescent zag je daar enkel ‘saaie weilanden.’ Maar door kennis te nemen van de ontstaansgeschiedenis van die terpeilandjes met dijken in een groene zee, begon je ‘het’ plots te zien. En daarmee zag je het mondiaal unieke van dit landschap in en haar Friese volk, juist nadat je internationaal vergelijkingsmateriaal had gezien.

Je kunt dus juist meer Fries-nationalistisch worden, na internationale ervaring op te doen. In plaats van provinciaal te blijven, geïmponeerd door internationalisering. De vogelbeschermers van Hawk Mountain Sanctuary leerden nog een ander belangrijk detail. Ze konden hun eigen broek op houden, zonder subsidies, en zo onafhankelijk blijven. Ze bedreven normale natuureducatie aan kinderen over de trekroutes van vogels, zonder propaganda en politiek.

Ze gebruikten de unieke plek voor kleinschalig wetenschappelijk onderzoek, het enthousiasmeren van bezoekers voor natuur. Ze besteden hun budget niet aan alarmerende propaganda of enkel reclame voor zichzelf, de kernactiviteit van de meeste clubs uit de stal van de Postcode Loterij.

Oftewel, subsidie, ‘gratis’ geld corrumpeert, maakt je slaaf van de donor. Toen zag je ineens ‘hee blijkbaar kan het zo ook’, bij een commercieel werkende instelling die doet wat hier alleen nog bij vrijwilligersclubs gebruikelijk is. De liefde voorop, geld als middel, niet als doel.

En dat leek verdacht veel op wat we hier van vroeger al kenden, toen boeren nog om niet – voor de lol- hielpen bij het beschermen van weidevogels. Ondergetekende beschouwt daarom de Vogelwacht Franeker en andere op liefdewerk gebaseerd beheer, als een van de laatste bastions van echte natuurbescherming.

Immers, je had alle geld en politieke macht, alle sociale aanzien en prof.dr-titels, maar je had de Liefde niet. Dan ben je hol van binnen. De Bijbel spreekt er in die taal al over in 1 Korintiërs 13, tweeduizend jaar oude wijsheid. Zoveel mooier, tijdlozer dan al die Engelse reclametaal, die de afzender zijn imago moet doen opzwellen.

Mentaliteit, afkomst, het is misschien niet ‘meetbaar’, in rekenmodellen en in grafiekjes plat te slaan. Maar wel zo waardevol. En zo moet je dus eerst de wereld blijkbaar rond zwerven, om dan op eigen geboortegrond zoiets simpels weer te ‘ontdekken’. Je had eigenlijk net zo goed thuis kunnen blijven. Maar met name ‘hoogopgeleide’ mensen kunnen soms zo moeilijk denken over eenvoudige zaken, dat het kwartje trager valt…

///////

Liever dood dan Slaaf, een pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid is te bestellen via
www.lieverdooddanslaaf.com

• Dit stukje verschijnt in het jaarverslag van de Vogelwacht Franeker, dat bij leden deze maand in de bus valt
• Ondergetekende wilde vroeger het liefste boswachter zijn en natuurbeschermer/educator, maar werd per ongeluk journalist. Misschien geldt hier het verhaal van de Japanse Steenhouwer wel uit Multatuli’s Max Havelaar. Als ik nu boswachter wil zijn, word ik uiteindelijk weer journalist.