De Visserman-test, een week werk op de Noordzee

De WR3 Noordster op volle zee bij het netten halen met Pascal en Dirk Koster

In dit zaterdagse archiefverhaal de op 24 april 2018 gemaakte reportage over het leven van garnalenvissers op de Noordzee, waarbij ondergetekende als leerling-visser werd gedrild. Een aantal foto’s die tijdens die tocht langs de Noord Friese eilanden werden gemaakt verschenen ook in mijn Meisterwerk ‘Liever dood dan Slaaf‘, een pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid. Je moet voor dit vak geboren zijn, als ‘handige jongen’, en krijg je dit niet van je ouders al mee, dan is de kans klein dat je zelf visserman wordt.

Op de meest kalme Noordzee die denkbaar is, kreeg Interessante Tijden de kans om een week als leerling-visser mee te werken op een Wieringer garnalen-kotter. We vertrokken vanaf Hooksiel bij het Duitse Wilhelmshaven in Oost Friesland, en stoomden via Helgoland naar het Noord Friese eiland Sylt bij Denemarken om rond de Amrumbank te vissen.

Vader op Zoon

Mijn drilmeester was Pascal Koster (33), zoon van schipper Dirk Koster (58) die het bedrijf zal overnemen dat tegelijk als Koster’s pensioen fungeert.

Dirk Koster groeide nog op als ouderwetse Wieringer. Het gezegde dat de mannen van staal waren toen de boten van hout waren, gaat bij mannen van zijn soort niet op: Nu is zijn boot van staal, maar ook Koster toont stalen zenuwen en laat zich niet gek maken. Ook die keer dat hij de boomkor tegen zijn rug kreeg, en ondanks de felle pijn bleef doorwerken.

Om pas op de wal weken later te ontdekken dat zijn rug was gebroken. Visserij is een risicovol vak, waar regelmatig een zwaar ongeluk kan gebeuren door het geslinger op zee en alle losdraaiende onderdelen.

Haventje Hooksiel met opslag olie

Wel heeft Koster wel -dankzij zijn vrouw Wilma- zich tot vaardig visserman-kok ontwikkeld, bedreven achter het aanrecht, gemotiveerd door de eigen smaak-papillen.

De prooi

Maar ook als je ‘m ziet koken als dikbuikige scheeps-Boeddha met tatoeages, recht door de Noordzee. Een betere drilmeester op zee is er voor een mietje van de wal niet te vinden.

Haventje Hooksiel. De Mecki op de voorgrond verzorgt zee-begrafenissen (Meeres-Bestattungen), daarachter de WR3 Noordster van Familie Koster

Koster is zoon van een Wieringer visser, en vaart al vanaf zijn 12de jaar op viskotters mee.  Ook zijn vader was een visserszoon. Het vissen zit dus in de genen, zout water stroomt door zijn aderen.

De WR3 Noordster voor vertrek bij eb in de haven van Hooksiel

Je hoeft hen dus niet te vertellen met academische theorietjes, hoe het reilen en zeilen van de Noordzee gaat.

De Noordster zichtbaar bij haven Hooksiel

Alles van windkracht 1 tot 12 orkaan hebben ze ondergaan, ieder jaar ondervonden zij de wisselvalligheid en onvoorspelbaarheid van de natuur. Zowel in het weer, stromingen en steeds verplaatsende zandbanken, geulen, als in de visvangsten.

De garnalen zijn even onvoorspelbaar in hun komen en gaan, hun talrijk zijn hangt van zoveel factoren af als het weer, watertemperatuur, de natuurlijke bodemberoering door wind, predatie door bijvoorbeeld wijting.

…met palen vol Japanse oesters, het getij verschilt hier wel 3-4 meter

Hier stap je op het schip

Die veranderlijke Noordzee-natuur laat zich niet achter een bureau in gewenste richting sturen, zo is de stellige overtuiging na bijna een halve eeuw op zee. De mens is tussen die zoute oerkrachten volgens Koster maar een verwaarloosbare schakel.

Met die praktische overtuiging, sluit Koster zich overigens aan bij de meer moderne ecologie, zoals verwoord door Karsten Reise voor de Waddenacademie in 2012.

De meer wetenschappelijk gemotiveerde ecologen ontdekken eindelijk wat vissers al generaties weten door ondervinding: stuurbare zeenatuur bestaat niet, de enige constante is verandering.

Ordnung Muss Sein aan boord

Het milieu dat wel onder menselijke controle staat, daarvoor heeft Koster een andere filosofie. Aan boord geldt de ongeschreven regel ‘Ordnung Muss Sein’: Koster houdt van netheid en overzicht aan boord. In de kajuit en kombuis slingert niets rond, het zout water van de laarzen en je oliepak mag niet voorbij de mat.

Hij onderhoudt zijn schip tot in de puntjes.

We kregen de scheepvaart-inspectie op bezoek

Als bij De Sylt de Duitse scheepvaart-inspectie een controle doet, maken die complimenten over de staat waarin de (nieuwe) machinekamer met motor verkeert. Zonder een toefje ranzigheid en olie.

Waar om ons heen de roestbakken voorbij tuffen die op onderhoud ‘bezuinigen’ ( = de rekening vooruit schuiven), is de WR3 Noordster een keurig gelakt schip waar je om de roest moet zoeken.

Koffiemachine, de motor-olie van de visserman. Je moet iedere 2 uur komen opdraven, 24 uur per dag

Koster heeft graag de regie over zijn bedrijf in eigen handen. Daarom wil hij ook niet meedoen met het MSC-label van Wereld Natuur Fonds/Unilever, waar de meeste garnalenvissers zich onder lieten vangen met hun branche-organisatie de Vissersbond.

Collega’s kruisen het pad bij de Amrumbank op een dood-kalme Noordzee. Vissers letten op elkaar, waar collega’s vissen zoeken ze elkaar op

Dat MSC-label zou als Talisman moeten werken tegen media-laster over visserij door milieuclubs. Voor 6 cent per kilo verkochte garnalen- die vissers dan afdragen aan een Londonse consultant- staat dan zo’n labeltje op je garnalenpakje als ‘license to operate‘: andere mensen die bepalen wie jij mag zijn.

Terwijl je vraagtekens mag zetten bij het idee, waarom een particulier miljoenen-bedrijf als MSC zichzelf aan bedrijven mag opleggen. Alsof Londons miljoenen-bedrijf MSC voor vervangende overheid mag spelen.

MSC voegt geen marktwaarde toe voor de garnalenvissers, maar verzwaart wel lasten. Het label besteedt verder geen enkele aandacht aan de sociaal-economische duurzaamheid van vissers-gemeenschappen, die valt of staat bij de mate waarin ze rendabel kunnen vissen.

Terwijl je uit naam van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) niet enkel ecologisch-theoretische eisen zou meewegen van academici, maar vooral ook sociaal-economische duurzaamheid.

Je kunt die 6 cent per kilo als visser dan beter investeren in je eigen gemeenschap, de vitaliteit en aantrekkelijkheid van de havens van Den Oever, Urk, Zoutkamp: er is geld nodig om die aantrekkelijk te maken en houden voor bezoekers.

Windturbines lichten op van Nordsee Ost

Je kunt ook geld investeren op Wieringen, hoe je dat vergeten eilandje mooi houdt en gastvrij maakt, het cultuur-landschap verfraait met holle wegen en tuunwallen, verwant aan Texel. Je kunt lokale verenigingen sponsoren, wat mogelijk meer sociaal is dan peper-duurzame consultants van honderden euro’s per uur nog rijker maken (via MSC).

Het vissen gaat ’s nachts gewoon door

’s nachts gaat het werk door, iedere trek duurt 2 uur en dan moet je uit je mandje kruipen. Hier halen we de lijnen binnen

Met nog wat dwarse Wieringer vissers richtte Koster een eigen stichting op, die op eigen voorwaarden het oranje gekookte goud op de markt zet van Noordzee-garnalen.

De eigen visserij-filosofie is eenvoudig. Je moet voldoende visuren kunnen maken, wil je een economisch duurzaam bedrijf zijn dat ook personeel kan aannemen. Zonder kapitaal kun je het eigen schip ook niet onderhouden, je kunt niet investeren in nieuwe techniek.

Bij het ochtendgloren

Zonder voldoende inkomsten word je als bedrijf afhankelijk van andermans voorwaarden en eisen. En dan, een echte vent wil zelfstandig zijn, zelf de knoppen bedienen, en niet afhankelijk zijn. Als het even kan, ontwerpt Koster ook zijn eigen netten en knoopt die in zijn vissers-huis in De Haukes op Wieringen.

De pompende en sissende garnalenfabriek

De ongeschreven regel nummer 2 bij het binnenhalen en legen van de netten is dan ook: snel, sneller, snelst, zo toont mijn drilmeester Pascal. Je verdient alleen geld wanneer de netten in het water hangen. Dus moet er zo weinig mogelijk vistijd verspild worden, als je eenmaal buitengaats bent.

Drilmeester Pascal

Het werk aan boord is voor een taaie en pezige Fries fysiek goed te behappen.

Maar wat bij aanvang direct tegenvalt is dat je- bij iets dat je (nog) niet goed kan- tegelijk op tientallen dingetjes moet letten. Voor een leven als visserman moet je als het ware ‘geboren’ zijn. Heb je dat ‘gevoel’ niet, dan blijf je continue iets doen dat je niet ‘ligt’. Je kunt er wel minder slecht in worden maar niet ‘beter’, net als bij sport.

Een pompende en sissende poel van verwarring

Mentaal ben ik meer ingesteld ben op ‘1 ding tegelijk’ concentreren, iets dat helpt bij het vinden van redeneerfouten in wetenschappelijke publicaties. Of wanneer je even je geest laat afdrijven om ‘het’ te zien dat een foto tot foto maakt, wanneer je een baslijn voor een liedje maakt of een woordgrapje in een tekst.

De eerste gekookte garnalen lopen binnen, die moet je dan ‘lezen’, alles dat geen garnaal is er uit vissen

Dat mono-mane wat bij abstracties van pas kan komen, het werkt op een tobbe-dansende, pompende en sissende garnalenfabriek juist tegen je. Omdat je op alles tegelijk moet letten. Tel daarbij een reeds sinds mijn vroege jeugd aanwezige onhandigheid (mijn jeugdtrauma 🙂 ), en na 2 dagen vissen is duidelijk dat ik niet als visserman in de wieg ben gelegd.

Iets ‘vergeten’ aan boord of een klein ‘foutje’, kan bij extremere omstandigheden op zee tot (fatale) ongelukken leiden. Bijvoorbeeld vergeten om de lijn los te koppelen nadat zakken met garnalen geleegd zijn, terwijl je wel ‘weet’ dat die handeling in de aangeleerde volgorde zit.

Meeuwentrein en Jan van Gent volgen

LIJN!!!!!! Zulke herhaalde vergissingen werken ook niet bevorderlijk voor je eigen gemoedsrust, laat staan voor je collegae.

Jan van Gent

Even rustig nadenken van ‘ehh, hoe ging dat ook maar weer’ is er dan ook niet bij wil je echte visserman zijn. Je moet vrij vlot gevoel krijgen voor hoe de dingen werken, en juist onder (tijds)druk in zichzelf eenvoudige handelingen snel en strak uitvoeren zonder fouten.

De vulband richting sorteertrommel, je moet zorgen dat de vangst egaal verdeeld op de band ligt. Dan werkt de sorteer-trommel meer effectief

Met al die drukte, het gepomp, gesis en gehijg om je heen, neem je als Rypkiaan geen informatie op. Terwijl een visserman juist bij al die wisselingen alert blijft, want er kan altijd iets onverwachts gebeuren waarop je moet inspelen. Terwijl je net slaapdronken op dek wandelt, nadat je daar om 2 uur ’s nachts uit je kooi werd gewekt.

Wanneer je ‘m rustig oefent is hij zo eenvoudig, de knoop op de zak

Een struikelblok dat tot wanhoopskreten bij mijn drilmeester leidde was het dichtknopen van de zak (waarin de vangst zit), nadat die geleegd was in de spoelbak.

Het visruim met het Oranje goud

Als ik ‘m droog oefen, die knoop, ziet hij er toch keurig en strak uit. Maar wanneer die klotezak op een donker dek op je afslingert, je leegt ‘m en je drilmeester hijgt in je nek, geeft je 15 seconden: dan zit steeds dat klotenet weer verkeerd-om, lijkt de knoop weer anders. En Vistijd is geld.

De schipper houdt toezicht,

Zo heb ik dan als medewerker bij de familie Koster hun eerste Slow Food- garnalen geproduceerd.

Iedere ronde ‘vergeet’ je wel weer iets, dat in zichzelf zo simpel moet zijn te onthouden en dat je ‘eigenlijk’ ook wel weet. Maar dan op dat moment even niet. Terwijl het schema op deze varende garnalen-fabriek toch vrij simpel te onthouden is, wanneer je het op afstand even bekijkt.

…en Senior bakt ook een lekker omeletje nadat je ronde is afgehandeld

  • Bij het halen van de netten, moet je eerst twee lijnen losknopen.
  • Dan zet je de sissende en pompende garnalen-fabriek op het dek aan door op de 6 juiste knoppen inclusief schakel met ‘draaiklep’ (achter garnalenkook-trommel) te zetten.
  • Vervolgens haal je de vislijn binnen uit zee (lijntje pikken), door de lijn op het dek vast te koppelen aan die van de zak met de vangst.
  • Dan kan de schipper de zakken binnenhalen. Die zak trek je mee op het dek bij de spoelbak. Je haalt de zes knopen los, leegt het net boven de spoelbak.

De spoelbak

Dan knoop je de netten dicht, en zet ze met een zwierige zwaai weer overboord. Is de vangst aan boord, dan zet je de vulband aan die de garnalen naar de kookketel brengt. Vervolgens hou je het garnalen-verwerkings-proces draaiend, het sorteren van de vangst, je moet zorgen dat de aanvoer op de vulband constant is.

Zo schrijvend op afstand denk je: kat in’t bakkie, maar op het dek lijkt alles toch steeds anders.

Zons-opkomst

En dat is juist de essentie van visserman zijn. Je moet altijd op het onverwachte kunnen inspelen, en bijvoorbeeld bij windkracht 7 in een nauwe machine-kamer een compressor kunnen repareren. ‘Kan niet’ bestaat ook niet, want je zult wel moeten. En uit de noodzaak ontstaat de 1001-dingetjes-creativiteit van de visserman.

Urker bokker uit jaren ’60, nu in Duitse dienst

Verveel mij dus ook nooit meer met kreten over ‘domme’ vissers. De jagers van de zee zijn overlevers, en wat is nu dom? Met een IQ van 134 over het dek scharrelen en een fatale fout maken door iets te ‘vergeten’, en dan wat te klunzen. Of rap, praktisch en handig op een situatie inspringen?

De schipper meldt zijn positie aan de autoriteiten bij binnenvaren van het nieuwe visgebied

De mensen die nu de Klimaatwet invoeren en zo Nederland economisch en sociaal te gronde richten, die zijn ook allen hoger opgeleid. Ze vinden zichzelf ook allemaal slim, handelend vanuit ‘de wetenschap’.

Maar hoe slim ben je, wanneer je je eigen land vernietigt uit naam van de peperduurzame klimaatwaanzin, je land en zee volzet met windturbines die enkel op subsidie draaien…

Kantoor op zee, je moet alle visbewegingen registreren

Wat mij betreft zouden alle zogenaamd ‘hoger opgeleiden’, politici, mediamensen, dus verplicht een werkstage moeten doen, bij een professie waar je nog echt werken moet. Waar je direct (economisch) zelf op je fouten wordt afgerekend.

En er is geen strengere leermeester dan de Noordzee voor handen, die in mijn geval nu geen selectiefactor was omdat ze doodkalm bleef.

De Noordzee gedurende de gehele week van mijn verblijf

De visserij zou er goed aan doen een kotter te reserveren, de PR3 als werk-ervaringsschip in de vaart met promotie-doelen. Een viskotter, waarop je bekende Nederlanders uitnodigt en onderwerpt aan de Visserman-test. Wie daarvoor zakt, mag dan ook geen minister worden, laat staan visserij-bestuurder.

Uw verslaggever en fotograaf aan dek

In mijn eigen geval: ik ben weliswaar een dwarse en taaie Fries die het fysiek zou bolwerken, maar ben toch niet als visserman geboren. Achteraf gezien is het logisch dat ik in 1 week de Visserman-test niet haal. Ik ben ook meer artiest en filosoof, wel gehecht aan mijn zelfstandigheid en vrijheid, maar geen ‘handig’ mens.

Er ontbraken onderdelen bij de geleverde compressor, die moet je als visser ook kunnen installeren met een handleiding in het Chinees

Wel kon ik in Wilhelmshaven van nut zijn bij het bestellen van onderdelen op een scheepswerf, door met mijn onvervalste Porno-Duits de chef voor ons karretje te spannen. Zijn personeel sloofde zich een half uur lang uit, gravend in bakken met de juiste onderdelen, terwijl ik alle onderwerpen van Politik und Wirtschaft tot die Wettervorhersage uit de kast trok.

Zodat we toch uit konden varen. En zo heeft ieder zijn talent.

De werkplaats bij de scheepswerf, waar mijn Porno-Duits goed van pas kwam

Verder hoop ik dat de fotografie dan niet al te zeer tegenvalt. Het was een prachtige ervaring, een gouden kans en mijn dank aan de familie Koster dat ze het (bedrijfs)risico aandurfden. Aan die durf zouden vele mensen die zich nu visserij-bestuurder noemen een voorbeeld kunnen nemen.

Dan zou je zweren dat de visserij nu niet in de benarde positie verkeerde waar ze door decennia van durf- en visieloos wanbestuur in is gemanoeuvreerd door mensen die vooral goed aan zichzelf dachten.

Telefoneren met het thuisfront

Mijn vervanger bij terugkeer, de Pool Zlatek repareert de netten, ook geen softie.

Netten schoon maken en spoelen

6 Replies to “De Visserman-test, een week werk op de Noordzee”

  1. mooi verslag rypke, ook ik heb het reilen en zeilen van de wieringer 3 al eens van dichtbij mee mogen maken, en daar is toen een mooi fotoboek van gemaakt.

  2. Ik zou graag de familie Koster de prijs van een kilo garnalen die de supermarkt rekent betalen, €34,-/kilo i.p.v. €0,06, in wat voor wereld leven wij, waar degenden die het minste uitvoeren, lees; werken, het meest binnenhalen, want verdienen kan ik het niet noemen…..
    De fa. Heijploeg vaart er wel bij, door de vissers uit te buiten en de garnalen in Marocco schoon laten maken, inclusief de premies van de EU voor het passeren van de landsgrenzen, dat terwijl met de mensen deed geloven dat er open grenzen zouden zijn……
    Leugens en bedrog is wat vandaag de dag de dienst uitmaakt en alles naar de kloten helpt.
    Mooie en goede reportage Rypke, ik hoop dat velen dit mogen lezen.

    Stay Human,
    Jos.

  3. Mooie foto-docu! Genoten van het beeldmateriaal van natuurlijk ondernemen, dat steeds meer schaars wordt. Het is MKB, dat platgewalst dreigt door repressieve regels vanuit ambtelijke milieu-dictatuur (vissertjes pesten) en vanuit marketing geweld door multinationals ….ben halverwege met lezen in Ecomodernisme, jouw hoofdstukken waren prima argumenten tegen Haagse bureauvissers, WNF, MSC, etc. , die niets bijdragen aan behoud van de traditionele zeevisserij. Opzeggen dat lidmaatschap vissers, trek je eigen plan…..

    1. Si Scheffer, de laatste Vrije mensen, de boeren van het land en de vissers van de zeeën, en die worden net zo goed de nek omgedraaid, en dan kijkt men in de verkeerde richting….gedwongen.
      Dus ja, trek je eigen plan, zoals het was, en dient te zijn.

      Stay human,

      Jos

Laat een reactie achter aan Jos Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *