Biodiversiteit niet genoeg, ook geodiversiteit beschermen…

De kootwijkerheide met zicht op bijgebouwen

In dit zaterdagse archiefverhaal mijn verhaal voor de Wetenschap & Onderwijs-bijlage van NRC Handelsblad van 7 juli 2006, titel ‘Oude Stuif.’Volgens geologen van Uva, Wageningen Universiteit en VU verenigd in GeoheritageNL negeren natuurontwikkelingsprojecten vaak de historisch-geologische oorsprong van een landschap. Geodiversiteit zou daarom naast biodiversiteit een prominente plek moeten krijgen bij landinrichting.

Trudy was natuurlijk mee op het stuifzand

Volgens het klassieke scenario zijn Hollandse woestijnen zoals het Kootwijkerzand en Wekeromse zand ontstaan door boeren, die de heide systematisch afplagden. Plaggen mengden ze met mest uit hun potstallen voor akkergrond en op de plagplek bleef kaal zand over. De wind maakte hier dan stuifduinen van. Het hele Nederlandse beheer om actief stuifzand terug te krijgen, een nationaal en Europees natuurbeleidsdoel is op die aanname gebaseerd.

Toch berust dit op een geohistorisch misverstand. Grote delen van stuifzanden kunnen namelijk niet door plaggen zijn ontstaan. Enkel grootschalig plaggen werkt dus ook niet om stuifzand terug te krijgen. Dit stellen geomorfologen prof.dr. Pim Jungerius en dr. Hanneke van den Ancker na vergelijkend onderzoek met topografische kaarten uit 1810 van cartograaf M.J. De Man en nauwkeurige hoogtekaarten met laser altimetrie uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN).

“Een van de LNV beleidsdoelen is om het areaal actief stuivend zand in Nederland weer te vergroten”, zegt Jungerius. “Maar de methode waarmee dat gebeurt, het plaggen is niet altijd effectief en vaak destructief voor de bodem en geologische patronen. Wij laten zien dat je dus meer rekening moet houden met de geologische geschiedenis van een gebied.”

Volgens Jungerius zijn veel duinpatronen op het door hem onderzochte Wekeromse zand en de Loonse en Drunense Duinen in Brabant veel te grootschalig om door enkele keuterboeren en een schep gevormd te zijn. Het reliëf van de duinen, zoals op de moderne kaarten zichtbaar lag al in 1850 vast, toen de plagcultuur op zijn hoogtepunt lag.

…de zandige savanne van de Hoge Veluwe; door stikstofbemesting wordt de arme zandgrond productiever, zij ‘vergrast’.

Er zijn bovendien al meldingen van stuifzandgebieden in het jaar 600, ver voor de tijd dat de potstalcultuur met haar plaggende boertjes ontstond. Een mogelijke oorzaak voor het loskomen van dekzand langs stuwwallen kan liggen in een periode van verdroging tussen 900 en 1300. De duinen op de kaarten zijn dus mogelijk al eeuwen voor de potstalcultuur gevormd, die pas na 1300 opkwam. Ook hebben boeren in Wekerom 900 jaar lang akkers aangelegd zonder ooit last van instuivend zand te krijgen, zo blijkt uit het nederzettingenpatroon en archiefstukken.

Factoren als ontbossing en overbegrazing kunnen wel een eerste oorzaak zijn, omdat winderosie meer de kans krijgt. Maar deze wind speelde dus mogelijk de hoofdrol bij het ontstaan van de enorme (80.000 hectare) zandvlakte die ons land in 1850 bedekte en niet de boer.

Jungerius zijn onderzoek vormt de voorbereiding op de dit jaar gestarte grootschalige inventarisatie van de staat van onze stuifzandgebieden. Geologen en biologen van universiteiten uit Amsterdam, Wageningen en Nijmegen werken vier jaar samen in veldexperimenten die meer begrip moeten genereren over de vorming en erosie van stuifduinen, en de ontwikkeling van pioniersvegetatie. Duidelijk moet dan ook worden hoe de wind stuifzanden maakt.

Het onderzoek wordt geleid door Alterra en gefinancierd door het Ministerie van LNV. Het moet aanbevelingen opleveren voor een effectief beheer van de vaderlandse woestijnen, die nu snel dichtgroeien dankzij vermesting. Het huidige areaal stuifzand bedraagt nu nog slechts 1400 hectare. In het nieuwe beheersplan moet dan naast de gebruikelijke aandacht voor biodiversiteit ook meer aandacht moeten komen voor de zogenaamde geodiversiteit, de variatie in natuurlijke bodems en hun ontstaansgeschiedenis.

Stuifzanden met mossen, uitgeboerde arme grond

Volgens de Bodemrichtlijn die de EU dit jaar (2006) opstelt moet bij natuurbeheer namelijk, naast planten en dieren meer aandacht komen voor de geologische geschiedenis van een (natuur)gebied. In Nederland vallen dan landschappen als stuifzanden en de onder heide gevormde podzolbodem onder beschermde geocategorieën.

Hard nodig volgens Jungerius. “Een beheerder mag nu subsidie voor het beheer van een stuifzand aanvragen als hij tenminste vier typische diersoorten vindt. Maar als daarvan drie aanwezig zijn, mag je het dan geen stuifzand noemen? Er zijn dus duidelijke abiotische componenten die je moet kunnen aanwijzen om het belang van een gebied aan te tonen.”

Geologen in GeoheritageNL en Europese vakverenigingen pleitten daarom voor meer aardkundige kennis bij ecologen en terreinbeheerders. “De nadruk ligt nu te veel op het terugkrijgen van plantjes en diertjes”, zegt Van den Ancker. “Daardoor worden soms met shovels historisch gevormde bodems, en morfologische patronen vernield voor het tijdelijk verschijnen van zogenaamde ‘doelsoorten’. Terwijl de ondergrond juist de basis vormt van een ecologische gemeenschap.”

Als voorbeeld van geomorfologisch kennisgebrek bij ecologen noemt Jungerius de Kerf, een gat dat in het kader van natuurontwikkeling in de Noord-Hollandse duinen werd gegraven. “Er blijft maar de indruk leven dat rechte vormen niet in de natuur kunnen ontstaan en er dus gaten in horen”, zegt hij. “Maar dat is onzinnig, het is juist natuurlijk dat de zee zo’n kustlijn rechttrekt.”

One Reply to “Biodiversiteit niet genoeg, ook geodiversiteit beschermen…”

  1. Het wachten is op het egaliseren van het Pingo gebied. Het prachtige coulissen landschap, wat door gletsjers is ontstaan, moet immers plaats maken voor te bouwen design woningen voor de andere-soortgenoten uit zandrijke gebieden elders. De gemiste-doel-diersoorten komen vanzelf in Tristate-City. Geen mens kan de natuur tegen houden. Wel zichzelf door het eigen leefmilieu te vernietigen. Zolang noord Nederland zal gaan stemmen op de Bild-Back-Better partij, blijven we die kant op gaan.

Laat een reactie achter aan :Michael. Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *