Verboden Eiland zoekt bewoners….

Isle of Rum (Schotland) met de pieken van de Ashkival, Trollaval en Barkeval, Vikingnamen

In dit zaterdagse archiefverhaal mijn reportage voor NRC Handelsblad van 12 juli 2008. Het natuureiland Rum voor de Schotse westkust is al 50 jaar (in 2008) in handen van Scottish Natural Heritage, het Schotse Staatsbosbeheer. Een deel van de 25 zielen tellende eilandgemeenschap beschouwt de natuurorganisatie als dictatoriale landheer en wil groen en onafhankelijk worden, naar voorbeeld van buureiland Eigg. “We jagen ze van het eiland.”

Welkom 🙂

Zoekt u een afgelegen Schots eiland om een onheilspellende roman te schrijven, naar voorbeeld van George Orwell op Isle of Jura? Of wilt u vluchten voor de jachtige consumptiemaatschappij. Dan ligt hier een kans. De gemeenschap van het natuureiland Rum, qua grootte vergelijkbaar met Texel is dringend op zoek naar meer menselijke bewoners

De uitnodiging staat open sinds de Rum Summit afgelopen winter (2007). Deze eilandtop bracht drie partijen bij elkaar. Bewoners, verenigd in de Isle of Rum Community Trust, eigenaar van het eiland Scottisch Natural Heritage (SNH) en de Schotse Minister van Milieu,  Michael Russell. De top moest de weg vrijmaken voor de 25 bewoners van Rum, om onafhankelijk van landeigenaar SNH een gemeenschap te bouwen.

Rum gezien vanaf Eigg

Al vijftig jaar is de publieke natuurorganisatie SNH niet alleen de enige werkgever op het eiland. Ook alle 19 huizen zijn eigendom van SNH. De natuurorganisatie stelt de woningen voor haar personeel beschikbaar, en regelt zelfs de catering in het enige hotel, Kinloch Castle. Dat zou tot scheve machtsverhoudingen leiden ten opzichte van bewoners.

Want de natuurorganisatie bepaalt via werk en behuizing wie wel en niet langere tijd op het eiland kan verblijven. Alternatieve inkomsten ontbreken nu.

Isle of Eigg

Op 6 juni bezocht de Schotse milieuminister het eiland weer, nu met een gezelschap pers in zijn kielzog. Hij presenteerde een eerste plan voor de ‘onafhankelijkheid’van Rum, waarbij ecologische landbouw, duurzame energie en toerisme de bewoners op weg zou moeten helpen. SNH moet ook een aantal huizen afstaan aan de gemeenschap en vijftig hectare landbouwgrond.

Als inspiratiebron dienen de bewoners van buureiland Eigg. Hun Isle of Eigg Community Trust wist via mediacampagnes en fondswerving in 1997 de toenmalige particuliere landeigenaar uit te kopen. Jaarlijks vieren de Eigg-bewoners nu onafhankelijkheidsdag, en Eigg profileert zich nu als eco-eiland dat draait op windenergie en ecologisch boeren.

Forel vangen

‘Weg met SNH’
Mensen trekken is nu het hoofddoel van de Rumgemeenschap.“We willen niet alleen natuurliefhebbers en bergbeklimmers”, zegt aanvoerster van Engelse komaf, Fliss Hough in de gemeenschapsruimte. “De afgelopen drie jaar hebben we daarom ’s zomers al een groot traditioneel Schots muziekfeest gehouden om Rum andere publiciteit te geven.

Wat de media-aandacht betreft zijn we nu al goed op weg. We hopen zo van het ‘verboden eiland’imago af te komen en ook gezinnen te trekken.”

Haar man, de lokale timmerman Sandy Fraser organiseerde is radicaler. Fraser zelf nam afgelopen najaar al ontslag bij SNH, al werkt zijn vrouw nog wel bij de organisatie. “We gaan zelf onze zaakjes regelen en SNH jagen we van het eiland af”, zegt Fraser. “Er zijn zoveel mogelijkheden, we trekken veel meer toeristen, gaan een boerderij beginnen en van het land leven.

Als het op Eigg lukt, moet dat bij ons ook kunnen.” Fraser is nu één van de drie mensen op Rum die niet bij SNH in dienst is.

Kilmory Bay

Tot nu toe liep het niet storm met de werving van vaste bewoners op Rum. Van de 25 bewoners wonen maar vier langer dan tien jaar op het eiland. Gebrek aan alternatief werk is hier de oorzaak. Ontslag bij SNH leidt tot verlies van inkomsten en privileges als gratis behuizing, en meestal tot vertrek van het eiland. Daarnaast moeten de huidige drie schoolgaande kinderen voor hun vervolgopleiding naar de wal.

En Rum zelf geeft ook geen hartelijk ontvangst. De op duivelshoorntjes lijkende bergen Trollaval en Askival vangen vrijwel iedere oceaandepressie op, met vijf meter regen per jaar als resultaat. Naast meer dan 1000 edelherten en 50.000 pijlstormvogels leven op Rum miljoenen knutten. Venijnig stekende mugjes die op de weinige zonnige dagen aanvallen. Alleen whisky, the water of life helpt bewoners deze plagen te dragen.

Jonge oeverloper vlucht weg

Geldnood
Rum is er nu voor de natuur, zo heet het. In promotiemateriaal heet Rum zelfs het ‘vlaggenschip’van SNH.Natuur en wetenschap moesten ook van de vroegere eigenares, Lady Bullough ‘ tot in de eeuwigheid voorrang krijgen’, zo eiste zij bij verkoop in 1957 aan de voorloper van SNH. Maar voor een stabiele economie heeft een eiland 5000 inwoners nodig, zo blijkt uit onderzoek van Eurostat in 2001 op de 89 bewoonde eilanden van de Schotse Westkust.

Rum zal dus in bevolking moeten vertweehonderdvoudigen. Dan gaat het eiland er anders uit zien.

De lokale shop van Rum, waar bewoners proviand scoren, zoals McEwan’s Lager

In de praktijk ontstaat nu al wrijving tussen ecologische puristen en financiële belangen. Zo bracht de zoektocht naar geld een nieuw verschijnsel: de trofeejacht op herten. Decennialang schoot SNH zelf de kleine, zwakke hertenbroeders voor populatiebeheer en bestrijding van bodemerosie.

Vlees werd lokaal gegeten, schedels en DNA gingen naar Cambridge University. Sinds 1968 ’s voeren zij op Rum werelds langst lopende populatieonderzoek uit naar herten. Maar gedwongen door budgetkorting van de Schotse overheid, en als knieval naar eilanders besteedde SNH de najaarsjacht de laatste twee jaar uit aan het commerciële bureau van een eilander.

Woeste natuur met zicht op de baai

Trofeejagers betalen 400 pond om juist een zo groot en gezond mogelijk mannetjeshert te schieten, precies tegengesteld aan wat beheerders willen.Een SNH-employee wist afgelopen najaar nog net te voorkomen dat Maximus het loodje legde. Dit hert is een dierkundige filmster dankzij de BBC, die op Rum natuurprogramma Autumnwatch opnam.

Een Deense trofeejager had daar geen boodschap aan, hij wilde het gewei aan de muur. De club trofeejagers zou ‘als een bende Soemalische warlords in pickuptruck de heuvels incrossen’

De natuur sparen heet nu belangrijk, en daarom zou naast (jacht)toerisme kleinschalige landbouw de cashcow moeten worden.Maar met deze vorm van landbouw wordt de werkelijke inkomstenbron vooral de overheid, in haar vele gedaantes. Een net ingediende subsidieaanvraag bij de publieke organisatie voor traditionele landbouw, de Crofters Commission zou de bewoners per twee jaar 125.000 pond opleveren.

Grijze zeehonden Eigg

Op voorbeeldeiland Eigg blijkt de situatie niet anders. Niemand leeft hier enkel van  landbouw en toerisme, fondswerving is de norm. De locale historica Camille Dressler van Eigg noemt de eilanders zelfs ‘subsidiejunkies’.

In tien jaar tijd sleepten de 70 inwoners al 2,5 miljoen pond (ruim vier miljoen euro) aan publiek ontwikkelingsgeld binnen van de Schotse overheid en de Europese Unie, naast 1,5 miljoen pond van private donoren die de ‘vrijheidsstrijd’ steunden. Geld werd onder andere besteed aan windmolens, een nieuwe pier en landbouw.

Door die fondswerving bemoeien liefst 9 overheidsinstanties zich nu tegelijk met het ‘onafhankelijke’Eigg

Muck, Eigg, Canna en Rum zijn samen bekend als de Small Isles. Rum is het grootste eiland, Eigg is met 70 inwoners het dichtst bevolkt. Een geromantiseerd verslag van de ‘onafhankelijkheidsstrijd’ van Eigg valt te lezen in ‘Soil and Soul’, people versus corporate power van Alistair McIntosh. Hij betoogt dat de leegloop van Europees platteland gekeerd moet, dat hoogopgeleiden na een rondreis en studeren hun gemeenschap van afkomst weer zouden moeten versterken.

‘Rum, a landscape without figures’, van John Love geeft het meest complete beeld van zowel dierenleven, geologie als de geschiedenis van de menselijke bevolking. De bioloog verbleef op Rum tijdens de herintroductie van zeearenden.

Een ‘stag’ (Edelhert-man) met op achtergrond Isle of Sky

Nevel
De paradox is dus dat met afnemende invloed van SNH, de overheidsinvloed op Rum zal toenemen. Dat valt de anarchistisch ingestelde bewoners zwaar. Dronken rijden is volledig geaccepteerd en de eilandwinkel betaalde al vijf jaar geen belasting.

Volgens pro-SNH employees is de organisatie juist mikpunt van afkeer onder sommige eilanders, omdat iedere andere overheidsautoriteit op het eiland ontbreekt. “Wat het sentiment bij sommige bewoners tegen SNH betreft, ik vind dat ze bij zichzelf te rade moeten gaan of dat terecht is”, zegt Richard Kilpatrick, de manager van SNH op Rum.

“Wij willen best samenwerken en hebben genoeg voorstellen gedaan waar ook de gemeenschap van kan profiteren.”

Hertjes met Barkeval op achtergrond

Toch bestaat ook op regeringsniveau twijfel over gedeelde toekomst van eilanders en SNH. Ook Kilpatrick erkent dat belangen van eilanders kunnen botsen met natuurbelangen. “De trofeejacht is daar een voorbeeld van”, zegt Kilpatrick. “En ook teveel toerisme kan nadelig werken, maar daar valt een compromis te bedenken.

Gelukkig zijn we nu nog lang niet op het punt aangekomen dat de natuur serieus onder vuur staat. De druk op het eiland is nog steeds minimaal en met bevolkingsgroei zal het zo’n vaart niet lopen.”

Bij mooi weer is het prachtig zeilen

Bij Kilpatrick’s voorspelling valt iets voor te stellen als een wolk van knutten aanvalt op onze gezichten. We moeten ons gesprek in de buitenlucht afkappen. Kilpatrick vlucht zijn kantoor in. De enige andere wijkplaats ligt hoog in de winderige bergen. Een groot mannetjeshert, een ‘stag’ kijkt met verbazing op naar de verdwaalde menselijke bezoeker.

Hier op de duistere Trollaval toont Rum haar ware gezicht, gehuld in sluiers van regen en mist.

Een schrijver in isolement op Rum ziet hier automatisch fantasiewezens opduiken als dwergen, elfen, en een boze macht die het land onleefbaar maakt. Maar had Tolkien dat niet al eens eerder bedacht? Misschien liggen op de wal toch betere ideeën.

  • Steun Interessante Tijden voor meer natuurhistorische reportages

3 Replies to “Verboden Eiland zoekt bewoners….”

  1. Doet mij denken aan: Two thousand acres of sky!
    Hier in Noorwegen: Himmel blå!
    Zelfde onderwerp en uiteindelijk moeten de bewoners die investeerders met hun afzichtelijke idiote zwaaipalen met man en macht het eiland afschoppen!

  2. Lekker leesbaar en interessant verhaal dat ik dan weer toentertijd – dat ik zelf abonnee was – heb gemist.
    Wel vroeg ik mij af in hoeverre ze op Eigg met die windenergie nog een eindje zijn gekomen en in hoeverre ze de volle fossiele “backup” (beter: backbone) hebben staan. Dat zoeken we op; eitje anno nu.

  3. Ik krijg er kippenvel van, die prachtige foto’s van Schotland, water en onaardse bergen, als uit een vorig era komt mij dit over.

    En ja, ik ben er geweest.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *