In dit zaterdagverhaal mijn essay voor De Andere Krant van september 2023. ‘Be One with Nature’….Achter de lobby voor ‘rewilding’, de verwildering van het platteland van Europa gaat een vervangende religie schuil, die ook de campagne-slagzin van het Wereldnatuurfonds vormt. Deze filosofie presenteert zich nadrukkelijk als een breuk met het oude Westerse mensbeeld, gebaseerd op het christendom. Het Vaticaan is al om bij deze Moeder Aarde-cult, die de helft van het aardoppervlak claimt voor 2050, en dertig procent in 2030…

Wildernis, land met eigen wil
‘Wildernis’ is letterlijk een stuk land met een eigen wil, naar het Germaanse ‘willen.’ De Wilderness Act die in 1964 in de Verenigde Staten tot stand kwam, maakte als eerste ‘wildernis’ tot wet. Die wet regelde de bescherming van landerijen in federaal bezit, die in economisch onbruik waren. Zij ontstond na dertig jaar lobby door de in 1935 opgerichte Amerikaanse Wilderness Society.

De wetstekst definieert wildernis op een poëtische wijze, bijna religieus: Als publiek land ‘untrammeled by man’, en ‘where man is but a visitor who does not remain.’ Afwezigheid van cultuur en andere mensen vormt hier de kern van het natuurbegrip ‘wildernis’.

De eerste ‘wildernis’-reservaten in de Verenigde Staten zijn net als in Zuid Afrika een erfenis van Westerse protestantse kolonisten. Nadat ze de indianen verjaagden of uitroeiden, werd hun voormalig leefgebied uitgeroepen tot Nationaal Park. Zo ontstond bijvoorbeeld het Yosemite National Park, na verjaging van de daar levende Indianen. In Amerika kwam de wildernisbeweging, tot stand met de Sierra Club van Schots predikantenzoon John Muir. Hij beleefde als bergwandelaar in de natuur zijn religieuze ervaringen, als ‘eenzame aanbidder’.

Het aanschouwen van Yosemite Cathedral Peak gaf Muir “voor het eerst in Californië het idee dat ik naar de kerk ging.” Volgens Muir zou ‘in God’s wildheid de hoop van de mens liggen’. De Natuur en de latere milieubeweging werd zo de vervangende religie van ontkerstende protestanten. Dat betoogde de voorzitter van een actiegroep voor Indianen, Survival International, Stephen Corry.

In zijn artikel ‘De dodelijke cultus van de lege wildernis’ (2017) schrijft hij over “fanatieke advocaten van deze Amerikaanse wildernis, die het aanbidden als heilige bedevaartsplaats, waar mensen met tegenzin getolereerd worden, zolang ze de voorschriften opvolgen, en betalen voor het privilege.”

Amerikaanse natuurparken werden gesticht door blanke protestanten van eliteclubs, zoals de Boone & Crockett club rond president Teddy Roosevelt. (waarnaar de Teddybear is vernoemd) In Europa is het nu ook de elite die ‘Rewilding’ oplegt, een Amerikaanse term die in 1992 werd uitgevonden door eco-activist Dave Foreman, bestuurder bij de Sierra Club. Wat de Indianen in Amerika overkwam, dat lijkt nu onder de vlag van Rewilding ook op het Europese platteland over te slaan. Nu zijn boeren langs natuurgebieden de ‘indiaan’, die moeten wijken voor ‘wildernis.’

Rewilding Europe in Nijmegen is een initiatief van de Europese Commissie en het Wereld Natuur Fonds. Het krijgt daarom sinds oprichting een kleine miljoen euro Europese subsidies per jaar. Bij lancering van Rewilding Europe in Brussel op 22 november 2010 was Prinses Laurentien van Oranje de dagvoorzitter. Zij bleef hierna de ambassadeur van de club, die het in territoriale aanspraken heeft voorzien op het ontvolkende platteland van Oost Europa en Portugal. Inmiddels is Rewilding – in Nederland eerder ‘natuurontwikkeling’ genoemd- overal.

Wageningen UR kreeg van Rewilding Europe haar eigen leerstoel ‘rewilding’ en opende haar eigen onderzoeksafdeling, ‘Rewilding Climate Solutions’, dankzij subsidies van de Europese Commissie en het LNV-ministerie. Ook het in 1989 opgerichte ARK Natuurontwikkeling uit Nijmegen herdoopte zichzelf afgelopen jaar tot ARK Rewilding Nederland. Met de wolf als posterdier en Postcode Loterij-miljoenen richten zij zich op de Veluwe die wildernis moet worden.

Veehouders op het Europees platteland moeten hun koeien en schapen offeren aan wat de ‘wildlife comeback’ ging heten, de soms via kunstmatige uitzet gestimuleerde terugkeer van grote roofdieren. Het debat over de terugkerende wolf gaat daarbij vooral over praktische zaken als schrikdraad en geldelijke compensatie. Een meer productieve discussie zou juist moeten gaan over de religieuze wortels van de beweging voor ‘wildernis’ en ‘rewilding.’ Dat kernpunt blijft nu ten onrechte vaak onbenoemd.

De Natuur claimt territorium

De veeleisendheid van deze religie wordt nu steeds opdringeriger geventileerd. ’Nature Needs Half’ is de campagne-slagzin van de WILD Foundation, gevestigd in Boulder Colorado. De WILD Foundation werd opgericht door de Brit Ian Player en Edmund de Rothschild. De Natuur in die campagne doet een territoriale aanspraak.

Zij wil de helft van het aardoppervlak en de helft van het zee-oppervlak opeisen. Daar zou menselijke aanwezigheid en invloed zoveel mogelijk beperkt moeten worden. Tegelijk loopt een andere campagne van de EO Wilson Biodiversity Foundation en het Rewilding Institute met de zelfde aanspraak; Half Earth. Die campagne is vernoemd naar de boektitel uit 2016 van de bioloog, die het nieuwe woord ‘biodiversiteit’ als eerste op schrift vastlegde.

WILD Foundation hield haar eerste World Wilderness Congres in 1977 in Johannesburg. Sindsdien zijn er elf van dat soort wildernis-congressen georganiseerd. De campagne met territoriale aanspraak op het halve aardoppervlak stamt van het negende congres in Mexico in 2009. Op het tiende World Wilderness Congress in Salamanca in 2013 werd de European Wilderness Society opgericht, als Europese tak van Britse en Amerikaanse oudere organisaties.

Op het elfde World Wilderness Congress in 2020 Jaipur in India werd het ‘Global Charter for Rewilding Earth’ gelanceerd. Dat wordt nu gepromoot met steun van prins Albert van Monaco en de IUCN ‘wilderness specialist group’.

Het mensbeeld van dat Rewilding-manifest vormt een definitieve breuk met de denktraditie van het Westen, geworteld in christendom en klassieke filosofie. Dat toont de oproep, die een volledige bekering vraagt van de wijze waarop mensen naar zichzelf en de wereld kijken: “Rewilding gaat (ook) over de manier waarop we denken. Het is begrijpen dat we maar één soort tussen velen zijn, samengebonden in een complex web van leven dat ons verbindt aan de atmosfeer, het weer, het getijde, de bodem, het zoete water, de oceanen en alle levende wezens op de planeet.”

Religieuze coup
In het Harmony with Nature-programma van de Verenigde Naties klinkt sinds 2009 het zelfde proza. De VN stelt hier “zoals de Aarde niet het centrum is van het universum, zo zijn wij mensen niet het centrum van de Aarde. Wij zijn samen met de rest van de natuurlijke wereld verbonden met het web van het leven.” Wie joods, moslim of christen is, of was, die herkent meteen welke levensbeschouwelijke coup plaatsvindt. Het gat dat de na-oorlogse ontkerstening van het Westen liet, wordt gevuld met een nieuwe religie.

De VN en groene clubs zetten daarbij de brand in het Bijbelse mensbeeld, dat met de klassieke filosofie de basis vormde van de Westerse denktraditie. De mens werd in Genesis ‘naar God’s evenbeeld’ gemaakt, man en vrouw mochten ‘voortgaan en vermenigvuldigen’, en ‘rentmeester van de aarde’ zijn. Je mocht als een tuinier en boer via cultivatie de aarde productiever maken.

Je kan in die natuur wel iets van God’s grootheid ontdekken, zoals Mozes in het ruisen van de wind God voelde naderen. Maar de natuur is nooit god zelf. Natuur-vergoddelijking is zelfs de overtreding van het Tweede Gebod: Geen afgodsbeelden maken.

In de levensbeschouwelijke coup van VN en groene clubs, is die zelfde mens plots één van vele door toevallige evolutie ontstane wezens. De Natuur zelf, het geschapene is Heilig geworden, onaanraakbaar als een godheid, waar je op mystieke wijze in kunt oplossen, als het Nirvana bij oosterse religies. Be One With Nature, zo luidt de slagzin van het schatrijke Wereld Natuur Fonds, dat in 2020 bijna 1 miljard dollar inkomsten vergaarde.

Dat nieuwe wereldbeeld geeft de aanhangers een religieuze ervaring, zo beschrijft filosoof Johan van de Gronden bij zichzelf, voormalig directeur van Wereld Natuur Fonds Nederland in zijn essay ‘Recht op Wildernis’:

“In de wildernis realiseren we ons dat we niet het doel op aarde zijn (…), maar slechts een raar en zeer recent incident in de geschiedenis van het leven. Door een dramatisch landschap, zoals boven op de top van een berg, raken we in contact met wat ik noem “de diepe tijd”. Die tijd ervaren we in ons dagelijks leven niet, waarin alles door de mens is gemaakt en om de mens draait. Maar de diepe tijd strekt zich al honderdduizenden of miljoenen jaren uit en trekt zich niets van jou aan.”

Wolvengehuil
In de christelijke traditie zou het primitieve, je ‘natuur’ juist het probleem zijn. Je diende die mix van persoonlijke eigenschappen te cultiveren, zodat ‘het goede, ware en schone’ overwint. Het Paradijs, de ‘ommuurde tuin’ die bracht je in cultuur, door de chaos en wilde beesten buiten te houden.

Bij aanbidders van De Natuur als Van de Gronden werkt dat precies andersom. Het primitieve zou juist beschavend werken, en in hun paradijs regeren wolven en oerrunderen. De uitvinder van het woord Rewilding (1992) Dave Foreman stelde “pas je hand maar eens in de pootafdruk van een grizzly, en realiseer je hoe nietig je bent. Dat leert je als mens eens wat bescheidenheid.” Hij sloot zijn lezingen aan universiteiten af met een wolvengehuil. Zijn publiek viel hem dan bij, als deel van de roedel.

De liefdeloze godheid van de moderniteit genaamd ‘De’ Natuur is op zijn best onverschillig naar mensen. In dat onpersoonlijke ligt de andere fundamentele breuk met de christelijke traditie. Daar incarneert God zelf tot Jezus als ‘Zoon’ om Zijn hand naar mensen uit te strekken. Als ‘Vader’ die een persoonlijke relatie wil. Zo ontstond na het Oud Testamentische ‘oog-om-oog’-vergeldingsprincipe gebaseerd op angst, ook het concept ‘vergeving’ gebaseerd op persoonlijke liefde.

Er is in die oude denktraditie verlossing mogelijk, wanneer je na kritisch zelfinzicht je zondige natuur weet te knechten. Je natuur, menselijke aard is niet ‘goed’, zoals het begrip ‘100 procent natuurlijk’ ( ‘100 procent goed, zuiver’) op een biologisch pak melk adverteert. Je bent een mix van goede en slechte eigenschappen die cultivering nodig heeft.

Nergens in de Evangeliën of bij de Apostel Paulus wordt er in morele zin gesproken over een ‘relatie met de natuur’ in morele zin…Alles draait om het inter-menselijk verkeer. Je morele houding naar andere ménsen, is afspiegeling van je relatie met een persoonlijke God.

De natuur helpen genezen

Planeet Aarde als godheid van groene Westerlingen, die heeft geen speciaal plekje voor andere mensen. De ander is eerder een ziektekiem die de planeet ‘koorts’ zou geven, namelijk global warming. Dat betoogde klimaatconsultant Jan Paul van Soest in zijn boek ‘De Aarde heeft Koorts’, met voorwoord van Prinses Irene.

De mensheid zou ‘Planetaire Grenzen’ overschrijden zo betoogt de Zweedse ecoloog Johan Röckstrom, alsof het morele geduld van Moeder Aarde opraakt. In groene religie staat ‘natuurlijk’ – als tegenhanger van cultuurlijk- steeds gelijk aan ‘moreel goed.’ En dus is er ook maar 1 ultieme oplossing: Hoe minder menselijke aanwezigheid, hoe ‘gezonder’ de Planeet.

Dat ‘De Natuur’ alles beter weet, en dat wij mensen met cultuur maar in de weg staan van een genezingsproces, het is ook de kern van het Global Charter for Rewilding Earth. Hierin wordt ‘rewilding’ van Planeet Aarde samengevat als ‘helping nature heal’.

Onderdeel van dat helingsproces is ook de uitzet van wolven en andere roofdieren waar die door menselijk toedoen verdwenen. Het ‘herstel van natuurlijke processen’ wordt beschreven als genezing van de bloedsomloop van een Persoon: “Rewilding gaat over het (ongehinderd) toestaan dat natuurlijke processen hele ecosystemen vormgeven, zodat zij in alle kleurrijke complexiteit leven geven aan het land en de zee.”

In de Groene Kerk bestaan rekkelijken en preciezen, radicalen en pragmatici van Vollenbroek tot Van den Gronden. Maar de kernboodschap is eender: verminder andermans aanwezigheid, ‘Leave No Trace’, stelt het voorschriftenpakket van Amerikaanse wildernisparken. In zijn schotschrift ‘Man Swarm, how overpopulation is killing the Wild World’ vergelijkt Dave Foreman de mensheid met een sprinkhanenzwerm.

De wereldbevolking zou drastisch gereduceerd moeten worden, aldus Foreman. De ASN Bank belijdt dat zelfde geloofsartikel wat meer omvloerst, wanneer zij een tweet uitsturen over ‘zou je wel een tweede kind nemen’. Zij vertaalden daar de komst van een nieuw Westers kind in ’55 ton extra CO2-uitstoot.’

Het succes van de groene beweging dient – naast de miljardenfinanciering door filantropen en overheden- dus allereerst gezien te worden in haar religieuze aanspraken. Anders haal je nooit de angel uit het debat. ‘Groen’ vult het religieuze gat dat het ge-implodeerde christendom in het Westen liet. Zij hebben een 100%-argument, een paradijs aan de horizon, en weten daar geld bij in te zamelen. Er is vanuit tegenstanders geen krachtige repliek mogelijk, zonder eerst in die basale menselijke religieuze behoefte te voldoen.

Daarbij zijn er twee opties.

Je bekeert je tot christen, waarmee je eigenlijk een apocalyptische variant op het jodendom omarmt. Of je herbront je tenminste weer op je eigen Westerse afkomst, zoals ik beschreef in hoofdwerk ‘Liever dood dan Slaaf, een Pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid’. Gooi die Intratuin-Boeddha bij het vuil, en hang bij jezelf thuis weer Jezus aan het kruis. Vanuit die filosofie kun je dan je eigen 100%-argument formuleren, wenselijke horizon in plaats van enkel ‘tegen’ het ander te zijn.

Omdat de mens naar ‘Gods evenbeeld’ is gemaakt, en iedere mens een uniek talent kan zijn is je filosofie bij natuurgebruik dan ook ‘positieve impact van mensen vergroten.’ In plaats van ‘impact verminderen’.

De tweede optie is dat je mee blijft doen in een verliezende race, mee praat in hun karrenspoor met de hand op de rem. Daarbij kom je slechts over, als iemand die bij het goede ambitieloos is. Ook vóór Natuur/Klimaat – oftewel de nieuwe God van het ontkerstende Westen- maar dan wat minder. Als iemand die tijdens de preek op zijn mobieltje gluurt naar seksadvertenties…

Het Vaticaan heeft haar keus al gemaakt. Zij steunen de territoriale aanspraak van de groene religie, en zijn supporter van het Half Earth Project. De godheid van paus Franciscus is dus De Natuur, en niet de Schepper daarvan.

• Waardeer dit artikel met een donatie naar keuze voor Interessante Tijden:

Donatie bedrag:

€

Doneren