Voor dit zaterdagverhaal reisden we naar het door orkaan Katrina getroffen New Orleans, voor (onder andere) een reportage in de Wetenschap & Onderwijs-bijlage van NRC Handelsblad (14-01-2006).

Nadat de orkaan voor enorme kustafslag zorgde, kwam ‘dynamisch kustmanagement’ weer in de belangstelling bij het Amerikaanse Rijkwaterstaat (Corps of Engineers) verwant aan ‘ruimte voor de rivier’.

De Mississippi zou weer de natuurlijke ruimte moeten krijgen om haar sediment voor de kust uit te spugen, deels met zandsuppleties door het Amerikaanse Rijkswaterstaat (US Army Corps of Engineers).

Nu blijft dat sediment door vele dammen bovenloops hangen, of het wordt ver de Golf van Mexico in gespuwd. Dat is bij onze Rijn- en Maasdelta ook het geval, en daarom ging Rijkswaterstaat vanaf de jaren ’90 ook over tot grootschalige zandsuppleties. 

Sinds Katrina de regio New Orleans bezocht klopten de landkaarten niet meer. Een groot deel van de eilandjes ten zuidoosten van de stad zijn weggespoeld en mijlenlang kustgebied in St Bernard aan de Breton Sound was definitief door de zee verzwolgen. Ook de zuidelijker gelegen Barataria Bay heeft in een dag een kwart mijl kust verloren, evenveel als normaal gesproken in een jaar.

“Als de kust zo blijft afkalven staat mijn onderneming over twintig jaar in het water”, zegt Louis Liu, leider van alligatorexcursies bij de Bayou Barn aan Barataria Boulevard, een toeristenoord ten zuiden van New Orleans. Zijn district, Jefferson Parish en Plaquemines Parish was een van de zwaarst getroffen gebieden na Katrina.

“We raken steeds meer land kwijt en krijgen niks terug. Vroeger sproeide de Mississippi overal sediment neer, ‘like a dog waggin’it’s tail’. Zo kon het moeras langs de kust na een orkaan weer langzaam aangroeien, maar sinds de rivier tussen dijken ligt komt dat sediment allemaal in zee terecht.”

Al voor de vierde keer in vijftien jaar moest Liu het dak repareren en de vloer schrobben. Het zeewater kwam tijdens Katrina tot twee voet hoogte in zijn schuur, ookal ligt de officiële kustlijn op de kaart twintig kilometer verder. De stormvloed overspoelde alle moerasbos (swamp) en drijvend grasland (marsh) van reserevaat Barataria Preserve, en sloeg hele stukken af die soms met toevlucht zoekende dieren en al de oceaan op dreven.

“Zolang die wetlands er nog zijn krijg je niet in een keer een verwoestende golf, maar stijgt het water langzaam”, zegt hij. “Als de marsh en swamp verdwijnt krijg je de klap in een keer. Daarom zijn er al jarenlang studies om wetlands te herstellen, maar wat mij betreft hebben ze genoeg gepraat en doen ze nu maar eens iets.

De US Army Corps of Engineers (Am.Rijkswaterstaat) laat nu alle miljoenen tonnen sediment van de Mississippi de Golf in lopen. Met al die techniek van ze, kunnen ze best wat sediment voor de kust neerspuiten zodat die niet verder afbrokkelt.”

Liu’s anecdote over de Mississippi als kwispelende hond, en de wetlands als kustbescherming zou iedere bewoner van de nog intacte delen in New Orleans kunnen navertellen. Van bluesartiest in de Warmoesstraat van New Orleans, de Bourbon Street tot studente in de cultureel verantwoorde Magazine Street. Iedereen lijkt geschoold als wetlanddeskundige dankzij de vele krantenberichten die over dit verdwijnende moerasland aan de Golf van Mexico verschenen sinds Katrina.

Baseball-veld per jaar in zee
Louisiana verliest al zeventig jaar lang per half uur een baseballveld landoppervlak aan de zee. Sinds 1970 worden studies aan het kustprobleem gewijd door pioniers als geoloog Sherwood Gagliano en onderzoeksinstituten als het US Geological Survey (USGS). Het probleem van wetlandverlies en kusterosie was voor Katrina dus al goed gedocumenteerd.

Volgens het standaard-ondergangsscenario kantelt de Mississippidelta, netals Nederland door geologische processen en de bodem daalt door onttrekking van water en gaswinning. De zeespiegel stijgt ondertussen.

Onder natuurlijke omstandigheden zou de Mississippi haar bedding steeds verleggen (kwispelen). De rivier zou zo de bodemdaling compenseren met de afzet van miljoenen tonnen vruchtbaar sediment. Dit helpt ondermeer het moeras langs de kust aangroeien na een storm. Maar de mighty river zit tussen dijken gevangen en spuugt haar drek direct in de Golf.

De druk om de rivier meer vrijheid te geven nam daarom sinds de jaren tachtig toe want de belangen bij wetlandherstel zijn groot en divers. Niet alleen zijn de wetlands belangrijk voor vijftig procent van de Amerikaanse trekvogels.

Ook Chevron en Shell wilden graag hun kwetsbare aanvoerhavens naar de diepzeeplatforms beschermd houden. Met het huidige erosietempo van kust en kleine eilandjes (barrier islands, net als Terschelling en Vlieland) komen deze los in zee te staan.

Breaux-act bracht natuurherstel
Voor Katrina vormden jagers, vissers, vogelbeschermers en oliemaatschappijen samen de meest onwaarschijnlijke allianties om een restauratieprogramma te bepleiten bij de federale regering. Langdurig lobbywerk leidde in 1990 tot het aannemen van een wetland-beschermingswet, de Breaux-act vernoemd naar de Louisiaanse senator die de wet bepleitte bij de federale regering. Met geld dat na deze wet loskwam werden tot nu toe tachtig herstelprojecten gelanceerd .

De Missisippi kreeg bijvoorbeeld op verschillende plaatsen een bypassoperatie, een kanaal vanuit de rivier dat sediment richting wetland dirigeert. Lake Pontchartrain boven New Orleans kreeg een verbinding met de Mississippi en in 2001 kreeg ook het Barataria Preserve een slootje water uit de rivier dankzij de Breaux act.

Een samengebalde visie leidde in 1998 tot Coast 2050, een beschermingsplan waar ook de Corps of Engineers aan bijdroeg. De uitkomst is bekend. Ondanks invloedrijke voorstanders waaronder jager Dick Cheney, en milieuminnende senatoren van de elitaire Sierra Club kreeg het ambitieuze herstelplan slechts driehonderd miljoen van de zestien miljard dollar dankzij Irak.

You Dutch can help us build levees
Voor Nederlandse PR heeft deze sterk bekritiseerde beslissing positief uitgepakt. “You Dutch can help us build levees”, zo weet Liu toe te voegen na de vele TV-uitzendingen die Amerikaanse nieuwszenders de afgelopen maanden besteedden aan het Hollandse dijkenstelsel. Graag wil hij de ‘Dutch’ meenemen om te tonen hoe Katrina langs de kust heeft huisgehouden.

De zoektocht naar wild dat de orkaan overleefde in het Barataria Preserve gaat zo even in de ijskast.

“De vaarwegen zijn nog geblokkeerd door omgevallen bomen en voor alligators is het te koud”, zegt hij. “Ik laat liever zien waar Katrina het ergst heeft huisgehouden. Misschien kunt u dan aan de rest van de wereld laten zien wat wij hebben meegemaakt. Dan kunnen wij de regering onder druk zetten dat ze eindelijk een goede zeewering moeten bouwen.”

In Jefferson Parish is juist aan waterkeringen zichtbaar gebrek, zo laat Liu zien. Veel ook dure huizen, of wat daar van over is staan onbeschermd aan het Barataria Canal waar de stormvloed ongehinderd door landinwaarts stroomde. Veel andere dijken, zoals aan het meertje The Pen bleken veel te laag om de stormvloed tegen te houden.

Huizen die niet op de sinds vijf jaar verplichte verhoging van vijf voet stonden, zijn allemaal door vloed verwoest. Veel mensen die hun huis repareren laten het nu alsnog ophogen, en de plaatselijke krant The Times-Picayune gaf net een complete bijlage met tips uit om tegen zo laag mogelijke kosten een huis op palen, of terp te bouwen.

Wildwest Bouwbeleid
Katrina toonde nogmaals de zwakke plekken van het wildwest-bouwbeleid in Amerika. Iedereen met geld mag op zijn eigen droomplek een huizenproject ontwikkelen, wat er toe leidde dat complete woonwijken in laaggelegen swamp werden gebouwd zonder bescherming.

De stormvloedbuffer in de vorm van moerasbos is zo steeds verder uitgedund. Bruine pelikanen, het symbool van Louisiana tonen in de verwoeste jachthaven Marina de kenmerkende onverschilligheid waarmee de natuur met haar eigen destructieve kracht omgaat. Een door Katrina omver geblazen steiger dient nu als zitstok waar deze op vliegende oerreptielen lijkende vogels hun veren poetsen.

Een van de effecten van het laatste orkaanseizoen is dat reddingsplan Coast 2050 nu opnieuw vol in de schijnwerpers staat, en vrijwel alles dat met wetlands te maken heeft. Zelfs onderzoek aan de wortels van moerasgras is plotseling sexy dankzij Rita en Katrina.

Tenminste, zo merkte ook milieu-geoloog Dan Gill van Lumcon in Cocodrie, het Amerikaanse equivalent van het Nederlands Instituut voor Onder zoek aan de Zee (NIOZ).

In proefveldjes bij het instituut in de wetlands bij Lumcon achterhaalt hij het overlevingsmechanisme dat wetlandgras bij uitstek, Spartina alternaflora toepast als het zoute water van een stormvloed binnendringt. Ingepakt in muggennetten tegen de venijnige midgets waadt hij in kaplaarzen door een grassig nergens aan zee om bij zijn openluchtlab te komen.

“Katrina heeft mijn proefveld aan de Breton Sound volledig weggevaagd”, zegt Gill. “Gelukkig had ik daar net al mijn metingen afgerond, en hoef ik alleen hier bij Lumcon nog te meten. Mijn onderzoek moet samen met andere projecten de veiligheidsklep blootleggen die de natuur zelf toepast na stormvloed om zich te beschermen.

Er zijn namelijk wel allemaal ideeën hoe je wetlands moet helpen herstellen, maar of dat ook werkt is op iedere plek weer verschillend. Daarom moet je natuurlijke processen begrijpen op lokaal niveau. En kijken welke factoren doorslaggevend zijn.”

Muskusrat-bestrijding
Bij zouter water blijkt Spartina dikkere wortels te krijgen, met het mechanische bijeffect dat de planten weer steviger in de bodem staan. Het moeras wordt na een stormvloed dus in principe steviger. Maar niet altijd. “Er is niet een eenduidig antwoord te geven wat nu de beste condities zijn voor wetlandherstel”, zegt Gill. “Dat is nogal plaatsafhankelijk.”

Ook schade door de orkaan is sterk plaatsgebonden. “Soms heeft een orkaan zelf ook een direct positieve invloed op landaanwinning”, zegt Gill. “Dat is afhankelijk van de hoek waarin de vloed op de kust inslaat. Katrina kwam rechtstreeks de Breton Sound op en verwoeste daar de kust. Maar hier bij Cocodrie bleef een acht centimeter dikke zandlaag achter en we hadden nauwelijks kustafslag.”

Ook bij natuurlijke factoren die wel schade veroorzaken is niet een simpele oplossing voor handen. Louisiana heeft bijvoorbeeld last van de beverrat die de stevigheid gevende Spartina-wortels stukknaagt. De beverrat, nutria zoals Amerikanen hem noemen kwam als exoot uit Zuid Amerika de staat binnen en heeft zich ontpopt tot de muskusrat van de wetlands.

In het Barataria Preserve is de beverrat als wetlandvandaal vogelvrij verklaard. Parkrangers proberen daarom, geholpen door alligators de populatie uit te dunnen. Maar het effect van bestrijding en predatie is zacht gezegd dubieus. “Ze planten veel te snel voort”, zeg Gill. “En kijk naar de grootte van dit gebied, het is ondoenlijk om alle nutria te bestrijden. De alligators vinden dat niet erg, ze zijn er gek op.”

Zeespiegelstijging/bodemdaling
De ongrijpbaarheid van de natuur is een frustrerend aspect voor kordate beleidsmakers, die na Katrina de handen uit de mouwen willen steken om de kust te beschermen. Geen enkele maatregel lijkt het ultieme lapmiddel te zijn.

“Er bestaat veel politieke druk om een eenduidige oplossing te bieden tegen wetlandverlies maar dat is niet mogelijk”, zegt Virginia Burkett, klimaatonderzoeker die namens de USGS het Corps of Engineers adviezen gaf voor wetlandherstel. “Ieder stuk vraagt om een eigen benadering, waarbij wetenschappers continue het effect op landwinning moeten blijven meten. Net als bij aandelenpakketten moet je de koers blijven bijhouden, en je beleid corrigeren als het misgaat ”

Dat klinkt als het behoud van eigen winkel tot in de eeuwigheid, maar volgens Burkett is de noodzaak er naar. “In de periode 1950-1990 blijken de vloedgolven tot tien voet in hoogte te zijn toegenomen, dus is de urgentie voor wetlandherstel alleen maar groter”, zegt Burkett.

“Want dat ze nodig zijn om de energie van een vloedgolf te remmen, daarover is iedereen het wel eens. Ook hebben we met een nieuw nauwkeuriger zeespiegelmodel bepaald dat deze in de Golf van Mexico de komende eeuw tenminste 0,4 meter stijgt.”

De zoektocht naar de ideale cocktail van maatregelen gaat daarom door. Belangrijkste focus blijft sedimentatie met Mississippimodder, omdat uit meerdere experimenten blijkt dat hierdoor moeras aangroeit. Schoolvoorbeeld is de Atchafalaya, een natuurlijke Mississippi-aftakking ten noordwesten van New Orleans.

Dankzij deze rivier met zijn uitwaaierende delta treedt bij de monding van deze zijrivier geen kustverlies op, terwijl de regio aan de Mississippimonding bij New Orleans in zee verdwijnt.

Probleem is nu alleen dat de rivier minder sediment meevoert door de toename van dammen bovenstrooms. Sedimentatie door de Mississippi is dus niet oneindig betrouwbaar als middel om land te winnen. Extra bypass-operaties aan de rivier zijn daarom niet zaligmakend.

Bovendien treden ook schadelijke effecten op. Met plotseling toelaten van sedimentrijk water in bijvoorbeeld Lake Portchartrain boven New Orleans explodeert de groei van een giftige blauwalg. Bovendien kunnen zoetwaterkanaaltjes tijdens een storm in zoutwatertoevoer veranderen, en zout water veroorzaakt weer bomensterfte in de swamp.

Drain the Swamp
Die sterfte is ook in de wetlands bij Lumcon te zien, en langs de Interstate 10 door Lake Pontchartrain bij New Orleans. Eeuwenoude cypressbomen (Cupressus simpervirens) in de swamp veranderden na een paar orkaanseizoenen in kale stakenvelden. Dit afsterven van de swamp is weer de eerste stap richting wetlandverlies.

Met de aanleg van een goede dijk bescherm je bomen tegen indringend zout water. Maar doordat het zoete water achter de dijk blijft hangen, blijven de bomen voor eeuwig met hun voet in het water staan. Er treedt daardoor weer geen verjonging op. De oude bomen kunnen levenslang in water staan, maar cyresszaad kan niet onder water ontkiemen.

De enige echte zekerheid die natuurlijk kustherstel geeft, is dat het veel te traag gaat om het komende orkaanseizoen te weerstaan. En juist op korte termijn zijn oplossingen nodig om de kust van Louisiana te beschermen, zo blijkt uit voorspellingen over het aantal te verwachten orkanen in 2006.

De Universiteit van Colorado en het National Hurricane Centre rekenen op tenminste 20 orkanen in het Atlantische gebied, zo meldde de Houston Chronicle. Ter vergelijking, voor 2005 voorspelden de instituten 11 orkanen en schattingen zitten meestal aan de lage kant. Ook met gezonde wetlands kan bij een fikse orkaan laaggelegen delen van New Orleans zo weer vollopen, als er geen hoge dijken zijn.

Volgens Al Naomi, projectleider dijkherstel bij de Corps of Engineers moet het nut van de wetlands als golfbreker bovendien niet overschat worden. “Tot een categorie twee storm kunnen ze de vloed afzwakken, maar bij een categorie vijf hebben wetlands weinig in te brengen”, zegt hij in de lobby van het Hilton op het vliegveld van New Orleans.

“Versta me niet verkeerd, ik heb liever dat die moerassen er wel zijn dan niet”, vervolgt hij. “Maar wil je betrouwbare bescherming van de stad dan zal je een massieve stormvloedkering moeten bouwen of iets met de zelfde werking. Maar voorlopig hebben we nog geen toestemming en geld om die te bouwen dus kan ik niet zeggen hoe dat er uitziet, en ook niet of Nederland daar een voorbeeldrol bij gaat spelen.”

God’s own firework
Bush zette drie miljard dollar voor dijkherstel opzij, maar voor de heimelijke wensen van het Corps is een veelvoud nodig. Of het congres daarvoor toestemming geeft moet de komende maanden blijken. Uit de woorden van Ray Nagin, burgemeester van New Orleans viel deze week op te maken dat er een categorie vier-structuur komt. Dit vertelde hij na een ontmoeting met Bush, maar zoals vaker met deze zwarte Pim Fortuyn moeten zijn uitspraken met nogal wat zout toegediend worden.

Voor droge voeten is dijkaanleg dus belangrijker dan een begroeide krokodillenvijver. En zonder politiek gesteggel is een ingenieursoplossing stukken sneller werkzaam dan wat trage natuurlijke processen mogelijk maken. Het neemt niet weg dat de swamp op andere vlakken onmisbaar is.

De waarde van wetlands wordt pas echt duidelijk in een reservaat in Lake Martin, waar zooloog en jager Butch in een vissersboot de typerende schoonheid toont van een eeuwenoud Louisiaans cypressbos. De bomen staan ongeschonden door zowel Rita als Katrina met de voeten in het water, terwijl een nachtreiger (kwak) verschrikt voor een alligator uit de begroeiing opspringt.

Bij een verpletterende zonsondergang, ‘God’s own Firework’ zoals Butch het noemt, blijkt hoeveel meer redenen dan kustbescherming er zijn om de wetlands te beschermen tegen de sloophamer van zowel de mens als de natuur zelf.